Kompas

Kompas

Najważniejszą pozycję wśród przyrządów nawigacyjnych zajmuje kompas. Pierwszymi znanymi były wykonane przez Polinezyjczyków „kompasy” z orzecha kokosowego. Nawiercali otwory w różnych miejscach, tak aby przelatywał przez nie wiatr i zmieniał tonację w zależności od zmiany kursu.


Bardziej zaawansowanym był kompas wynaleziony przez Chińczyków. Zastosowali po raz pierwszy igłę i tarczę kompasową. Pierwsza igła magnetyczna powstała w Chinach najprawdopodobniej w czasie panowania dynastii Hoang Ti w trzecim tysiącleciu p.n.e. Nie wiadomo jaki kształt miał sam kompas i igła, gdyż znamy jedynie opis tarczy, miała wygrawerowane znaki szczura i konia, a także pokazywała cztery strony świata, pod tarczą zamocowana była igła magnetyczna wskazująca północ lub południe. Informacja o igle pojawia się także w książce Pere Du Halde „Historia monarchii chińskiej” wydanej w 1736 roku, mówiąca o podarowaniu kompasu ambasadorowi Indochin przez monarchę Czou, aby mógł odnaleźć najkrótszą drogę do domu. Chińczycy podróżując do Indii i wschodnich wybrzeży Afryki powszechnie używali kompasu do odnajdywania właściwej drogi i zapewne w trakcie tych podróży z kompasem, zapoznali się Arabowie, a następnie za sprawą krzyżowców dotarł do Europy. Pierwsze wzmianki o zastosowaniu kompasu w Europie można znaleźć w notatkach historyka norweskiego Ara Frode opisującego odkrycie Islandii przez Wikingów w 868 roku. Według opisu była to namagnesowana sztabka przyczepiona do drewnianego krzyża i umieszczona w naczyniu z wodą. Krzyż pływając swobodnie w wodzie wskazywał cztery strony świata. Do wytworzenia igły magnetycznej używano minerałów pochodzących z Chin i Bengalu. Wikingowie wykorzystywali także inny rodzaj kompasu do nawigacji, kompas słoneczny. Zasada działania tego kompasu była bardzo prosta, patyczek znajdujący się w środku tarczy w ciągu dnia rzucał cień wędrujący po tarczy, zaznaczając co jakiś czas wierzchołek cienia na tarczy uzyskujemy szereg punktów zataczających łuk od wschodu do zachodu słońca, wyrysowany łuk nazywamy  krzywą gnomoniczną, pozwalającą na precyzyjne ustalenie stron świata. Środek łuku od strony wklęsłej wyznacza południe, północ znajduje się po przeciwnej stronie, trójkątne nacięcia na krawędzi pozwalają podzielić tarczę na cztery części i znalezienie kierunku wschodniego i zachodniego. Fragment takiego kompasu znajduje się w Muzeum w Kopenhadze. Upowszechnienie kompasu przyniósł wiek XII , zaczęto go powszechnie stosować  na statkach angielskich i francuskich. Wiek XIV ukształtował wygląd  kompasu, który składał się z róży wiatrów - jest to okrągła tarcza z podziałką rumbową ( rumb- jednostka miary kata płaskiego stosowana w nawigacji- kąt pełny podzielony na 32 rumby- 1 rumb równa się 111/4 stopnia). Róża wiatrów używana była w kompasach średniowiecznych. Sama nazwa wzięła się od rysunku rumbów, które przypominają kwiat róży.
 

Kurs kompasowy


W późniejszych wiekach róża wiatrów została zastąpiona różą kompasową, jest to okrągła tarcza z podziałką wyskalowaną w stopniach od 00 do 3600 z umocowanymi od spodu magnesami. Nad różą kompasową umocowana została  igła magnetyczna oparta na ostrzu szpilki, całość znajdowała się w kociołku wypełnionym płynem- jeśli był to kompas typu „mokrego” lub bez płynu „kompas typu „suchego”. Problemem pierwszych kompasów była niedokładność wskazania północy przez igłę magnetyczną. Nie pokrywała się z północą geograficzną. Już Kolumb podczas podróży w 1492 roku odkrył odchylenie igły magnetycznej w miarę zbliżania się do kontynentu od faktycznego kierunku północ- południe. Powstającą różnicę wskazań zwiemy deklinacją- z łacińskiego „declination” czyli odchylenie, której wartość jest zmienna nie tylko w różnych punktach ziemi, ale także ulega zmianom w czasie. Pierwszy kompas, czyli obracający się na ostrzu igły magnes sztabkowy (zespół magnesów) na stałe powiązany z 16 rumbową  różą wiatrów, skonstruował Flavio Gioi z Amalfii. Klasyczną - w dzisiejszym znaczeniu - postać kompasu stworzył około 1550 roku Hieronim Cardano. Umieścił urządzenie, w chroniącym je przed wstrząsami zawieszeniu, w ten sposób, że niezależnie od kołysania się statku, róża wiatrów cały czas pozostawała w pozycji, mniej więcej, horyzontalnej. Forma ta pozostała praktycznie nie zmieniona do czasów obecnych, powstało wiele odmian kompasu: wspomniane kompasy „suche”, obecnie sporadycznie używane na stanowiskach wzorcowania kompasów rozmaitych instytucji klasyfikacyjnych i kompasy „mokre”, wszechobecne na statkach do dziś. Budowa współczesnego kompasu typu „mokrego” nie uległa większym zmianom od czasów Hieronima Cardano. W kociołku wykonanym ze stali amagnetycznej ( stal tego typu nie zakłóca wskazania igły) umieszczona jest tarcza „C” z podziałką rumbową i stopniową, pod którą zamocowane są magnetyczne sztabki „D” oraz pływak „E”. Kociołek wypełniony jest niezamarzającym płynem w postaci wysokoprocentowego spirytusu, tzw. kompasówki lub mieszaniną spirytusu i wody destylowanej, lub też rozmaitymi glikolami. Płyn ten służy do tłumienia drgań róży wiatrów, pochodzących np. od wibracji silnika. Całość jest szczelnie zamknięta  od góry pokrywą szklaną „A”. Aby zapobiec uszkodzeniu kompasu w czasie pracy powierzchnia dna ma strukturę falistą „F”. Całość jest zawieszona na pierścieniu kardana „B” i umieszczona w kolumnie kompasowej. Na dnie kociołka znajduje się obciążenie „G” w postaci ołowiu lub szkła, które ma za zadanie utrzymać kompas w pozycji poziomej.

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.