Polskie poznawanie świata

Obiekty z kolekcji Juliana Talko-Hryncewicza

Obiekty z kolekcji Juliana Talko-Hryncewicza

1. Dzwonek rytualny drilbu (ghanta)
Mongolia, gr. etn. Buriaci, XIX/XX w.;
Wykonanie: dzwonek ręczny mosiężny, o czaszy kielichowatej zdobionej symbolami buddyjskimi i rączce w formie połówki berełka mocy - wadżry z wizerunkiem głowy Buddy; brak serca; odlew mosiężny; wys. 16 cm; nr inw. 19058/MEK

Prezentowany dzwonek kultowy pochodzi od Buriatów z Mongolii, ale reprezentuje buddyzm tybetański, który wraz z całą kulturą buddyzmu mahajanistycznego został przejęty przez Mongolię z Tybetu. Rytualny ręczny dzwonek (ghanta - z sankrytu; drill-bu – z tybetańskiego) reprezentuje żeńską zasadę doskonałej mądrości (prajña paramita), która oznacza niezniszczalną pustkę śunyata. Wprawiony w ruch głosi dźwięk tej pustki. Jest także symbolem aktywności i przestrzeni. " Żeński” dzwonek zawsze trzymany jest w lewej ręce bóstwa lub praktykującego i jest często powiązany z męskim symbolem vajra (wadżra) – tzw. berełkiem mocy, zawsze trzymanym w prawej ręce. Razem symbolizują perfekcyjny związek mądrości i pustki. Tybetańskie dzwonki są wykonane metodą odlewu z brązu lub innego metalu lub stopu za pomocą odlewów, tzw. piaskowych i na tracony wosk; oddzielnie wykonywana jest czasza i rączka, a następnie są one łączone. Ornamenty są odciskane na zewnętrznej stronie formy przy pomocy serii pieczęci z wyrytymi lub wyrzeźbionymi motywami wzorów. Dzwonek symbolicznie reprezentuje manadalę (kosmiczny diagram) bóstwa, stąd też powinien mieć idealnie proporcjonalne wymiary. Czasza dzwonka jest zdobiona pełnymi symbolicznych znaczeń ornamentami. Na główce czaszy widnieje osiem płatków lotosu z symbolicznymi sylabami. Mandalę bóstwa na czaszy dzwonka ograniczają dwa brzegowe dokolne pasy pionowych i poziomych wadżr, pomiędzy którymi znajduje się osiem wizerunków „twarzy chwały” kirtimukha. W opisywanym dzwonku dolny pas u podstawy czaszy zawiera 56 pionowych wadżr, a górny pas złożony z 16 poziomych wadżr znajduje się u podstawy główki czaszy. Dokolne pasy z wadżrami są pierścieniami ochronnymi mandali bóstwa, stanowiącymi płot nie do pokonania. Poniżej górnego „płotu” z poziomymi wadżrami znajduje się fryz z 8 wizerunkami demonicznych w wyglądzie „twarzy chwały” kirtimukha (z sanskrytu: kirti – chwała; mukha – twarz) ze sznurami pereł i szlachetnych kamieni zwisającymi ze srogich ust. Te twarze reprezentują 8 głów Makary (tybetański chu-srin) – wodnego stwora o postaci hybrydalnej, z głową krokodyla lub słonia, który jest częstym motywem zdobniczym w architekturze i ikonografii buddyjskiej, pojawiającym się na tybetańskich flagach modlitewnych, „tankach”, przedmiotach kultu. Tybetański Makara przypomina trochę chińskiego smoka; ma rogi, łuski rybie, kły sterczące z zadartego pyska, grzywę. Pomiędzy twarzami kirtimukha widnieją emblematy należące do 8 wielkich Bodhisattwów. Wśród emblematów znajdują się najczęściej: koło praw – czakra; lotos, klejnot, flaga, miecz, a czasem wadżra. Nieozdobiona powierzchnia czaszy dzwonka znajdująca się pomiędzy dolnym pierścieniem pionowych wadżr a twarzami kirtimukha reprezentuje natomiast tarczę ziemi.

Rytualny komplet, składający się z wadżry i dzwonka, reprezentuje główne bóstwa praktykującego oraz mandalę bóstwa. Pusta czasza dzwonu reprezentuje mądrość, która urzeczywistnia pustkę; serce dzwonu obwieszcza dźwięk tej pustki.

Prezentowany dzwonek, obok innych obiektów z kręgu kultury tybetańskiej, pozyskany został przez Juliana Talko-Hryncewicza podczas pracy i badań w Mongolii i Syberii wschodniej w latach 1892-1908 i podarowany Akademii Umiejętności w Krakowie, skąd w 1921 roku trafił do Muzeum Etnograficznego w Krakowie.


2. Szkaplerz buddyjski gau
Mongolia, kon. XIX w.; gr. etn. Buriaci
Wykonanie: blacha zdobiona: malowana temperą i złocona; wizerunek Boddhisattwy Awalokiteśwary na bawełnianym płótnie; Na rewersie znajduje się napis „Burchan Arja Bata” - co jest nazwą mongolską dla Boddhisattwy Awalokiteśwary - symbolizującego nieskończone współczucie Buddy; wys. 8 cm, szer. 6,7 cm; nr inw. 19043/MEK
Z kolekcji J. Talko-Hryncewicza, zbiory Muzeum Etnograficznego w Krakowie

Szkaplerze gau to małe okrągłe, prostokątne lub kwadratowe albo w kształcie bramy torana, na ogół blaszane pudełeczka dla przechowywania świętych obiektów, najczęściej wizerunków bóstw, a niekiedy również substancji. Funkcjonują jako przenośne osobiste relikwiarze, które noszone są na szyi przymocowane za pomocą wstążki lub łańcuszka, które doczepia się do małych uszek umiejscowionych z boków relikwiarza. Pudełeczka są wykonane z kutej blachy, mosiężnej, brązowej lub srebrnej pokrytej emaliami i złoceniami, często z repusowanymi wzorami zawierającymi pomyślne symbole, które często są nie tylko pozłacane, ale także ozdabiane szlachetnymi kamieniami: turkusami czy koralami. Często we froncie takiego szkaplerzyka znajduje się okienko w formie jakby aureoli prabha-torana, gdzie umieszczane są metalowe lub gliniane płaskorzeźbione tsa-tsa - wyobrażenia bóstw i strażników dharmy; wewnątrz pudełeczek mogą być umieszczane również miniatury na płótnie przedstawiające bóstwa i Boddhisattwów oraz wypisane mantry i inne relikwie. Te wszystkie symbole i wizerunki mają za zadanie chronić właściciela i przynosić szczęście.

Prezentowany przenośny szkaplerz pochodzi od Buriatów mongolskich, którzy są wyznawcami buddyzmu tybetańskiego, podobnie jak i reszta mieszkańców Mongolii. Ma formę prostokątnego ozdobnego blaszanego pudełeczka z zasuwanym wieczkiem i dwoma uszkami do zawieszenia. Zawiera wewnątrz za szkłem miniaturę na płótnie przedstawiającą Boddhisattwę Awalokiteśwarę, symbolizującego nieskończone współczucie Buddy. Uważany jest za hipostazę Buddy Amitabhy; jako zrodzony z Amitabhy jest „światłem świata” w swym aspekcie solarnym. Przyjmuje wiele aspektów i form popularnych w buddyzmie ludowym. Jest Boddhisattwą „spoglądającym w dół” na nędzę tego świata; nazywany też Panem Diamentowym, będącym obrońcą świata. Jest tym, który wysłuchuje prośby. Jest bóstwem najczęściej przedstawianym i najbardziej ulubionym przez lud. Jego formy nawiązują do legend, czasem pochodzenia niebuddyjskiego, czczony w całych Indiach, Tybecie, Mongolii i Azji płd.- wsch. W Tybecie uważany za patrona, przodka Tybetańczyków i nazywany Padmapani – „noszący lotos”, przywoływany mantrą om mani padme hum. Przedstawiany jako boddhisattwa z małym wizerunkiem Amitabhy we włosach, trzymający w dłoni miskę z wodą i kwiat lotosu. Jego raj znajduje się w Potali. Nadaje się mu wiele imion, ale Awalokiteśwara jest najbardziej znane i popularne. Jako Pan Współczucia reprezentuje wszystkich bodhisattwów. Szkaplerz, podobnie jak inne obiekty kultury buddyzmu tybetańskiego z terenów Mongolii i Buriacji, pozyskany został przez Juliana Talko-Hryncewicza w latach 1892-1908 podczas pracy i badań w Mongolii i tzw. Kraju Zabajkalskim we wschodniej Syberii.


3. Kapelusz dostojnika buriackiego
Mongolia, kon. XIX w. ; gr. etn, Buriaci
Wykonanie: papier mache, metal, jedwab, złocista laka, pekińskie szkło; ornament roślinny i zwierzęcy, symbole buddyjskie i chińskie; śr. 27 cm; nr inw. 19021/MEK

Kapelusz dostojnika buriackiego cały pokryty jest złocistą laką i pełnymi znaczeń symbolicznymi ornamentami roślinnymi i zwierzęcymi oraz literowymi. Buriaci, lud wschodniosyberyjski zaliczany do centralno azjatyckiej rasy mongoloidalnej, wyznają szamanizm i buddyzm, który dotarł do Mongolii i Buriacji z Tybetu w połowie XVII wieku. Nie posiadając własnej państwowości, żyją na terytorium trzech krajów, Rosji, Mongolii i Chin. Buriaci i Mongołowie czerpali dużo z symboliki buddyjskiej, jak i chińskiej, co uwidoczniało się nie tylko w sztuce sakralnej, ale również w strojach. Były one wyznacznikiem rangi tych, którzy je nosili. Ważnym elementem stroju dworskiego, urzędniczego było nakrycie głowy, noszone podczas wypełniania wszystkich oficjalnych, a także mniej formalnych obowiązków i uroczystości. Rodzaj nakrycia był ściśle określony, zarówno dla mężczyzn jak i kobiet. Prezentowany tu letni kapelusz dostojnika buriackiego trzeciej rangi, noszony był podczas oficjalnych okazji poza domem. Rangę urzędnika wyznaczają tu nie tylko materiał, z którego został wykonany kapelusz, jego kształt, ale przede wszystkim symbole znajdujące się na nim. Kapelusz posiada bardzo szerokie rondo i cylindryczną główkę zakończoną czterostopniowym daszkiem z końcówką w postaci niebieskiej szklanej kulki z mosiężnymi granulkowatymi ozdobami u podstawy i na szczycie. Rondo kapelusza ozdobione jest 5 medalionami z motywem czteropalczastego smoka przedstawionego frontalnie, otoczonego płomieniami oraz falami i obłoczkami oraz ornamentem roślinnym. W chińskiej, ale także tybetańskiej mitologii i wierzeniach ludowych smok jest przede wszystkim symbolem deszczu i żywiołu wodnego, będących zapowiedzią dobrego urodzaju. Chmury zaś są niebiańskimi wehikułami, na których podróżują bóstwa, ale także jako deszczodajne, są zapowiedzią urodzaju i dobrych plonów. W połączeniu z mitycznym smokiem, który jest także zabezpieczeniem przed złymi duchami dają szczęście i dobrobyt. Zaś ogień - jeden z pięciu żywiołów – w tantryzmie tybetańskim jest symbolem męskim, oznaką gorliwości, miłości i cnoty. Jest odzwierciedleniem wspaniałości ducha i intelektu, ale w postaci aureoli niektórych groźnych bóstw potęguje ich dzikość i gniew. Bardzo znaczącym symbolem roślinnym, przedstawionym na kapeluszu jest motyw lotosu – jednej z najbardziej znaczących roślin w Azji. Choć rośnie na błotnistych wodach, zachowuje czystość; jest symbolem czystego ducha wychodzącego z nieczystej cielesnej materii. W buddyzmie jest ucieleśnieniem samego bóstwa, oznacza czystość i oświecenie; w Chinach jest również symbolem jedności. Uzupełnieniem motywów roślinno-zwierzęcych są symbole szczęścia i długowieczności.

Dodatkowym wyznacznikiem rangi noszącego kapelusz jest znajdująca się na jego szczycie gałka szklana. Jej kolor i materiał różnił się w zależności od pozycji i rangi dostojnika. Większość wykonywana była z kamieni półszlachetnych i pekińskiego szkła. Gałka na szczycie prezentowanego kapelusza wykonana jest z niebieskiego szkła pekińskiego, co oznacza, że kapelusz należał do urzędnika trzeciej rangi.

Podobnych kapeluszy używali również cieszący się dużym szacunkiem buriaccy lekarze emczi. 

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.