O badaniach
Czas badań: 1896-1900
Powód wyjazdu:
Zatrudnienie przez rząd holenderski w słynnym Ogrodzie Botanicznym w celu zbadania paprotników jawajskich oraz chorób roślin użytkowych, trzciny cukrowej i tytoniu. Wyjechał na Jawę z polecenia profesora Karola Goebla z Monachium, który zarekomendował go M. Treubowi ówczesnemu dyrektorowi słynnego Ogrodu Botanicznego w Buitenzorgu jako wszechstronnego i niezwykle utalentowanego botanika.
Zakres badań:
Marian Raciborski był wszechstronnym botanikiem. Swoją pracę na Jawie rozpoczął od badania paprotników jawajskich. Zajmował się jednak nie tylko paprotnikami, ale w ogóle roślinami tropikalnymi. Przeprowadzał badania z zakresu anatomii (pracując nad wpływem warunków zewnętrznych na wzrost i postać rośliny, a także nad rozwojem niektórych grzybów), fizjologii i morfologii (m.in. morfologia lian, rolą tzw. wylistka), fitopatologii i fitogenezy grzybów, systematyki i florystyki (m.in. monografia paproci jawajskich, badania nad grzybami i glonami, epifitami), pteridologii.
Należy także podkreślić jego prace prowadzone w Polsce, z zakresu paleontologii i geografii roślin, systematyki oraz to, że był prekursorem ochrony przyrody w Polsce, podkreślając wagę edukacji społeczeństwa, szczególnie młodzieży w tym zakresie.
Pozyskane zbiory:
Marian Raciborski w czasie czteroletniego pobytu na Jawie zgromadził pokaźne zbiory przyrodnicze, a także etnograficzne, które przywiózł do Polski. Podczas licznych wyjazdów terenowych zgromadził duże zbiory roślin zielnikowych, jak i okazów, które specjalnie przygotował w roztworze alkoholowym, z myślą o prezentacji ich w muzeum. Jego ogromna jawajska kolekcja botaniczna, licząca prawie 1300 okazów znajduje się dziś w Instytucie Botaniki UJ i Krakowskim Ogrodzie Botanicznym, gdzie jest także poświęcona mu sala, w której zobaczyć można przykłady zielników, zasuszonych owoców egzotycznych, okazy tzw. mokre, liczne rodzaje lian oraz przekroje różnych gatunków palm i innych drzew tropikalnych.
Dużą część kolekcji botanicznych, jak podaje Alicja Piekiełko-Zemanek, stanowiły zbiory zielnikowe, obejmujące grzyby, porosty, mchy i rośliny naczyniowe (w sumie 216 fascykułów); okazy dendrologiczne (ok. 300 okazów), karpologiczne (ok. 160 okazów); okazy mokre całych roślin zakonserwowanych w słojach (ok. 600 okazów). Odrębny zbiór stanowiły okazy paleontologiczne zgromadzone w kraju.
Jego zbiory (paprocie, orchidee, lichenie, grzyby, algi) znajdują się też w herbarium w Bogorze, Berlinie, Holandii, Wiedniu.
Zbiory etnograficzne:
M. Raciborski podczas swojego pobytu na Jawie interesował się także kulturą malajską. Dostrzegł w niej piękno i oryginalność i zafascynowany nią zgromadził liczne okazy ją reprezentujące. Swoje zbiory etnograficzne, w sumie ponad dwieście okazów, podarował tuż przed śmiercią w 1917 roku krakowskiemu Muzeum Etnograficznemu, które miało wówczas siedzibę na Wawelu, uznając je za najbardziej odpowiednią placówkę. Uczynił to za pośrednictwem profesora Józefa Rostafińskiego, u boku którego pracował jako asystent do 1892 roku. Rostafiński wspomina ten fakt w słowie pośmiertnym o Marianie Raciborskim: „ostatnia nasza rozmowa była o zbiorach malajskiej ludowej sztuki, które polecił mi złożyć w muzeum etnograficznem na Wawelu.(…). Profesor botanik w Uniwersytecie Jagiellońskim, dr Marian Raciborski jako dyrektor ogrodu botanicznego w Buitenzorg na wyspie Jawie, które to stanowisko zajmował przed laty kilkunastu, zebrał tam kilkaset nadzwyczaj cennych okazów sztuki i przemysłu ludów malajskich na Jawie, Borneo i Sumatrze” (Czas Krakowski, 1917, nr 142 (25.03),1).
Pośród zebranych przez Raciborskiego obiektów znajdują się kolekcje lalek teatralnych, sztyletów krisów oraz innej broni, tkanin i przedmiotów użytkowych. W jednym z listów do przyjaciela pisał: „sam zabawiam się zbieraniem starej broni jawajskiej, a więc przede wszystkiem sztyletów […] a nad to zbieram maryonetki, a nawet mam już figury z drzewa naturalnej wielkości …”
Najliczniejsze są kolekcje lalek teatralnych oraz broni. Kolekcja lalek składa się z 74 figur, wśród których 11 reprezentuje teatr cieni - wayang kulit, a pozostałe należą do teatru marionetkowego - wayang golek. Pochodzą one z zachodniej i centralnej Jawy, gdzie znajdowały się główne miejsca badawcze botanika. Zbiór broni natomiast liczy kilkadziesiąt okazów (ponad 60), w tym najwięcej krisów, ale znajdują się także inne jej rodzaje jak tzw. parangi - jednosieczna broń typu maczet, czy włócznie, strzały i kołczany Dajaków, z indonezyjskiej części Borneo – Kalimantanu. W kolekcji znajdują się również cenne tkaniny batikowe oraz przedmioty codziennego użytku. Na uwagę zasługuje również mosiężny zestaw naczyń do betelu.