Polskie poznawanie świata

Krisy

Krisy

Kris prosty ze złotym zdobieniem

Kris to jednocześnie broń i przedmiot kultowy. Uważany jest za narodową broń indonezyjską, jego pochodzenie i początki do dziś są przedmiotem dyskusji i nie do końca wiadomo, kiedy powstał jako oddzielny typ broni. Jednak większość uczonych jest zgodna, że kris znany nam w obecnym kształcie nie pojawił się wcześniej niż około połowy XIV wieku i został wytworzony przez rozwinięte feudalne społeczeństwa wieków średnich.


Z czasem jego użytkowanie i naśladowanie rozpowszechniło się także wśród plemiennych społeczeństw. Uważa się, że wszystkie jego obecne formy wykształciły się z tzw. krisu Majapahit, pochodzącego z wczesnego okresu feudalnego imperium Madżapahit (Majapahit) (wczesny XIII – wczesny XVI w.), które przekształciło w swoje wasalstwa prawie całe terytorium dzisiejszej Indonezji. Krisy typu Majapahit charakteryzują się tym, że ich głownie wraz z rękojeściami wykute są z jednego kawałka żelaza. Wierzenia i legendy umieszczają go w czasach bardzo odległych, prehistorycznych. Wierzy się, że sztylety te obdarzone są magiczną mocą, własną duszą i wolą, które zawarte są przede wszystkim w ich głowniach. Ta moc związana jest zarówno z kształtem ostrza, jak i znajdującym się na nim specyficznym wzorem, powstałym w skomplikowanym procesie kucia. Kris o odpowiedniej głowni i wzorze może sprowadzić dobrobyt i odpędzić zło, zapewnić płodność i urodzaj, a także ochronić przed wszelkimi niebezpieczeństwami i nieszczęściami. Ma on wiele symbolicznych znaczeń nawiązujących do mitologii indyjskiej. Może wyrażać związek lingi i yoni, reprezentujących boski pierwiastek męski i żeński, które symbolizują urodzaj i płodność, a także wieczność i moc. Kris właściwie od ponad wieku nie spełnia już roli broni, ale wciąż zachowuje swoje funkcje kulturowe. Sztylet ten oprócz magiczno-religijnego znaczenia zachował znaczenie ceremonialne: pan młody zakłada go na ślub i nosi podczas wesela, a chłopiec podczas obrzezania. Kris składa się z obosiecznej głowni, rękojeści i pochwy, ale każda z tych części zawiera w sobie wiele znaczących detali, które określają nie tylko kształt, jakość i charakter broni, ale także miejsce jej pochodzenia.

Kris prosty w pochwie
Kris prosty w pochwie
Jawa środkowa XIX w.; zbiory MEK, dar profesora w 1917 r. ; nr inw. 18804/MEK; fot. Marcin Wąsik

Głownia (wilah) kształtu (dapur) prostego, dł. 35 cm; nakładka ganja bez ząbkowań przy dłuższym końcu; wzór pamor w formie prostych linii wzdłużnych adeg,
Rękojeść (ukiran) drewniana z subtelnym rzeźbieniem patra, z ozdobnym mosiężnym pierścieniem mendak u nasady
Pochwa drewniana z metalowym okuciem pendok: górna łódkowata część wrangka typu nieformalnego gayaman w formie charakterystycznej dla Yogyakarty; dolna część pochwy gandar okuta mosiężną blachą, okucie typu blewehan – z pozostawionym otwartym u nasady wąskim pasem wzdłużnym bez okucia; dł. 38cm

Kris prosty w pochwie
Kris prosty w pochwie
Jawa, Cirebon lub Tegal, XIX w.; zbiory MEK; nr inw. 18816/MEK; Fot. Marcin Wąsik

Głownia (wilah) kształtu ( dapur) prostego, dł. 38 cm; nakładka ganja bez ząbkowań; poniżej zgrubienia gandik, tuż przy brzegu ostrza – pojedynczy rowek; wzór pamor w formie prostych linii adeg, mało wyrazisty.
Rękojeść (ukiran) drewniana rzeźbiona, osadzona w ozdobnym metalowym pierścieniu mendak; dł. 12 cm

Pochwa drewniana z górną częścią wrangka w kształcie lotosu, charakterystyczna dla Cirebon lub Tegal; dł. 43 cm

Kris prosty ze złotym zdobieniem
Kris prosty ze złotym zdobieniem
Jawa środkowa, Yogyakarta, XIX w.; zbiory MEK, nr inw. 18825/MEK; Fot. Marcin Wąsik

Głownia (wilah) kształtu (dapur) prostego, dł. 36 cm; nakładka ganja z zaznaczeniem ząbkowania; bogaty wzór pamor na całej głowni - tzw. oczka ogórka widji ketimun; na zgrubieniu gandik inkrustacja złotem w formie trzech stylizowanych listków
Rękojeść (ukiran) drewniana z delikatnym rzeźbieniem patra; pomiędzy rękojeścią i głownią mosiężny pierścień mendak
Pochwa drewniana z metalowym okuciem pendok; wrangka drewniana typu ceremonialnego ladrang; pendok typu blewah (blewehan) – ze szczeliną wzdłużną, otwartą u góry, ze zdobieniem grawerowanym w postaci arabeski; dł. 37 cm

Sikim panjang - broń jednosieczna typu długiej maczety
Sikim panjang - broń jednosieczna typu długiej maczety
Indonezja, Sumatra północna, Aceh XIX w.; nr inw. 18843/MEK; fot. M. Wąsik
dł. głowni 63,5 cm; dł. c. 80 cm; dł. pochwy 64 cm;

Głownia prosta, ścięta ukośnie przy końcu; grzbiet i ostrze równolegle. Na 2/3 długości klingi z delikatnym wzorem pamorowym równoległy do grzbietu rowek, służący do swobodnego spływania krwi.
Rękojeść z rogu bawolego z zakończeniem w formie otwartego pyska zwierzęcia. Pierścień pomiędzy klingą i rękojeścią kształtu 9-ciopłatkowej korony.
Dwuczęściowa drewniana pochwa zdobiona ornamentem roślinnym w formie arabeski.


Broń ta najbardziej preferowana była przez wojowników z Aceh, z płn. Sumatry i bardzo popularna podczas wojny w Aceh w ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku.

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.