10.18. WARSZTAT TKACKI

nazwa własna: attus kar-pe

pochodzenie: grupa etniczna Ajnowie, Biratori (Hokkaido/Ezo), państwo – Japonia

datacja: ok. 2010 roku

wymiary: długość 40,5 cm, wysokość 10 cm, szerokość 11 cm

surowiec: drewno

Attus kar-pe był warsztatem tkackim używanym do produkcji ubrań z włókna kory drzewa at-ni (odmiana wiązu, Ulmus lacinata Mayr). Warsztat tkacki był obsługiwany w pozycji siedzącej. Nici osnowy przymocowane były do jednego końca a belka przednia do drugiego. Całość przymocowano pasem do talii osoby szyjącej, zazwyczaj kobiety, która kontrolowała napięcie na osnowie. Warsztat tkacki składa się z pięciu podstawowych części: wosa (struna nicielnicowa), kamakap (cylindryczny separator przędzy), peka-un-ni (pręt), pera (łopatka), i i-sitomusi-p (pas otaczający talię przędącej).

Przędzenie na warsztacie tkackim było złożonym procesem. W przeszłości kobiety tkały na zewnątrz domostwa, mogły pracować tylko w bezwietrzny dzień aby nie rozwlec przędzy. Części warsztatu tkackiego były układane w kolejności przed osobą tkającą. Na końcu znajdował się mały słupek, który był wbijany do ziemi (odległość pomiędzy tkającym a słupkiem wynosiła 10-20 m). Koniec kłębka przędzy katak był wiązany do słupka i przędza była odwijana lekko tak aby katak znajdował się za wosa. Przędza była zapętlana aby uformować osnowę (bez poruszania katak) i wyciągana przez wgłębienia (szczerbienia) wosa. Kamakap był umieszczony między końcem osnowy aby uformować przesmyk i zapętlić dokoła belki przedniej tumamunni (kłębek nici) Szczególną uwagę zwracano aby dolny i górny koniec osnowy – 130-150 cm długości – miały taki sam rozmiar aby zapobiec poplątaniu podczas przeplatania.

Przyjęło się, że zadaniem dzieci było zaciąganie osnowy, nawlekały przędzę i biegały tam i z powrotem zaczepiając nici między słupkiem a krosnem z nićmi zawiniętymi dookoła palców podczas gdy tkaczka przytwierdzała (wiązała) przędzę do warsztatu tkackiego.

Czółno ahun-ka-nit z wątkiem było zarzucane pomiędzy końce osnowy i uderzane pera (łopatka). Tkaczka luzowała osnowę poprzez pochylanie ciała do przodu  i przy użyciu peka-un-ni. Rozpryskiwano wodę na nić aby były wilgotne i miękkie. Dobra tkaczka mogła utkać 60-90 cm materiału w jeden dzień, lub jedna rolkę tkaniny w 10 dni. Cały proces produkcji od momentu zdjęcia kory z drzewa po gotową rolkę tkaniny zabierało 2 miesiące.

Ostatnimi czasy bardzo ciężko uzyskać korę drzewa at-ni, stąd jest bardzo dużo tak zwanych ubrań attus z kory drzewa nipes (lipa japońska).

Kobiety ajnuskie na terenie Nibutani odziedziczyły autentyczną technikę robienia prawdziwego attus i przekazują ten zwyczaj kolejnym pokoleniom. Współcześnie tkaczki pracują nie na zewnątrz lecz w środku domostwa, nie jest to jednak właściwa izba mieszkalna ale raczej wyspecjalizowane atelie tkaczki.

Warsztat wykonali rzemieślnicy ajnuscy z Biratori-Nibutani, zamówiono w atelie tkaczki Yukiko Kaizawa, podczas wyprawy etnologicznej „Sieroszewski 2015”, wysłany pocztą dzięki uprzejmości Muzeum w Nibutani.

Własność Muzeum Miejskiego w Żorach (MŻo/Az/125).

Źródła:

Shigeru Kayano, Ainu tools, Biratori Town Ainu Cultural Promotion Council, 2014.

Opracował: Lucjan Buchalik