5A.15 FIGURY SATYRYCZNE - ŚPIEWACY OPEROWI
pochodzenie: grupa etniczna Cochiti-Pueblo, Cochiti, Nowy Meksyk, państwo - Stany Zjednoczone Ameryki
datacja: połowa XIX w.
wymiary: 20 x 66 cm
surowiec: glina
Dwie figury pełnoplastycznej z wypalanej gliny. Postacie przedstawiają w satyryczny sposób śpiewaków operowych.
Figura satyryczna przedstawia śpiewaka operowego o czarnej twarzy-masce, ubranego w czarną kamizelkę, muszkę oraz spodnie z zygzakowatymi lampasami, przewiązane brunatną szarfą. To nowy typ ceramiki, który pojawił się wśród Indian Cochiti-Pueblo z Nowego Meksyku dopiero pod koniec XIX wieku. Indianie ci, podobnie jak wszyscy Pueblo (tym mianem określa się różne plemiona z południowo-zachodniego regionu USA, głównie Arizony i Nowego Meksyku, mieszkające w dolinie Rio Grande, jak: Tewa, Tiwa, Towa, Taos, Nambe, Jemez, Acoma, Laguna, Cochiti, także Zuni oraz Hopi), uważani są za spadkobierców prehistorycznych kultur Anasazzi i Mogollon, które według archeologów przejęły sposoby wyrobu naczyń glinianych z Mezoameryki ok. 500 r. p.n.e. Od tego czasu wyroby ceramiczne stały się integralną częścią tych kultur. Indianie Pueblo, zamieszkujący tereny tych dawnych kultur, wytwarzali zarówno naczynia użytkowe, jak i ceremonialne. Wśród ceramiki nieużytkowej znajdują się również wyroby figuralne mające znaczenie symboliczne, obrzędowe. Każda grupa Peublo charakteryzowała się odrębnym rodzajem i stylem ceramiki, odmienną kolorystyką i zdobnictwem. Typową tradycyjną ceramikę Indian Cochiti charakteryzuje czarna i czerwono-brunatna polichromia na kremowym tle. Wśród motywów zdobniczych znajdziemy wzory geometryczne, motywy ptaków i innych zwierząt, a także ludzi oraz symbolizujące deszcz – chmury, błyskawice. Istotną cechą wyrobów Cochiti były duże obszary pozostawione bez dekoracji. Od najdawniejszych czasów w ich tradycyjnych wyrobach glinianych były też obecne wyroby figuralne związane z ich wierzeniami i mitami.
Według Barbary Babcock, autorki wielu publikacji o kulturze i historii ceramiki Indian Pueblo, figuratywną ceramikę można określić jako uosobienie i formę modlitwy do przodków, bogów lub duchów o deszcz, dobre plony, sukces w polowaniu, a także o płodność, zarówno wśród ludzi jak i zwierząt. Naczynia gliniane jako pojemniki na żywność i wodę były traktowane jako źródło życia, stąd też poprzez proces wyrobu naczyń powoływane jest życie. Figury gliniane są niczym ziarna zebrane w koszu i przyniesione przez mityczną parę ludzi, brata-siostrę, kiedy po raz pierwszy pojawili się na ziemi.
Pod koniec XIX wieku rozwinął się specjalny rodzaj ceramiki figuralnej, o zabarwieniu satyrycznym, charakteryzujący się pewną karykaturalnością w wyobrażeniach obcych, a także w przedstawieniach kowbojów, różnych dwugłowych istot, śpiewaków operowych czy bajarzy z otwartymi ustami. Na jej pojawienie się miało wpływ ukończenie w 1880 roku kolei z Missouri do Santa Fe w Nowym Meksyku, który dopiero od 1848 roku stał się terytorium USA. Wytyczona już w 1821 roku droga stała się ważnym międzynarodowym szlakiem handlowym, a potem również wojskowym, łączącym Meksyk ze Stanami Zjednoczonymi. Pojawienie się kolei, a wraz z nią osadników oraz dużej rzeszy różnego rodzaju handlarzy, podróżników i kolekcjonerów, a także spragnionych wrażeń zwykłych turystów spowodowało zmianę charakteru ceramiki wytwarzanej przez Indian Pueblo. Indianie Cochiti w reakcji na tę inwazję obcych, dla których byli swoistą atrakcją, zaczęli wytwarzać ceramikę figuralną przedstawiającą w nieco kpiarski, karykaturalny sposób przybyszów: hiszpańskich handlarzy, różnorakich grup przedstawiających, również teatralnych, kowbojów, a także tańczące i śpiewające niedźwiedzie lub inne zwierzęta. Figury te, mimo że tworzone specjalnie dla turystów, były wykonywane i zdobione były tradycyjnymi technikami. Początkowo chętnie kupowali je, mimo dość dużych wymiarów, przyjezdni, doceniając poczucie humoru wykonawców. Jednak instytucje muzealne, mimo usilnych starań kupców z Santa Fe, chcących osiągnąć większe zyski z ich sprzedaży, nie nabywały ich uważając je za wyroby czysto turystyczne. Także turyści coraz rzadziej kupowali kłopotliwe w transporcie duże naczynia i figury, przyczyniając się do zaniechania ich wytwarzania, co nastąpiło już na początku lat 20. XX wieku. Dalszą degradację tradycyjnych wyrobów ceramicznych spowodowała budowa i otwarcie w 1926 roku słynnej transamerykańskiej drogi nr 66, a odrodzenie się ceramiki, szczególnie tej figuralnej nastąpiło dopiero w latach 60. XX wieku.
Wszystkie te okoliczności sprawiły, że w zbiorach muzealnych jest niewiele dużych figur satyrycznych z przełomu XIX i XX wieku. Tym bardziej cenna jest prezentowana tu figura.
Figury te najprawdopodobniej pochodzą z kolekcji Heleny Modrzejewskiej, co tylko dodaje im wartości. Świadczyć mogą o tym niektóre adnotacje zachowane w dokumentacji muzealnej, jak i bogata wzajemna korespondencja Heleny Modrzejewskiej i Karola Estreichera, który otrzymywał różne dary od artystki.
Wypożyczono z Muzeum Etnograficznego w Krakowie (MEK 59 122, 59 123).
Opracowała: Eleonora Tenerowicz.
