Szykulski Józef
Wymienić należy także Józefa Szykulskiego, archeologa wrocławskiego. Szykulski był kierownikiem kilku ważnych archeologicznych projektów w Boliwii (Samaipata), na Karaibach i na obszerze Górnej Magdaleny. W latach 1993-2002 przewodził projektowi Churajón w południowym Peru.
W latach 1993 -2002, pod patronatem Katolickiego Uniwersytetu Santa Maria w Arequipie, Szykulski kierował interdyscyplinarnym projektem archeologiczno-etnohistorycznym o nazwie “Proyecto Churajón”. Terytorialnie projekt skupiał się na obszarze doliny rzeki Tambo, gdzie zlokalizowane są ruiny Churajón, pozostałości po najwięszym południowo-peruwiańskim kompleksie osadniczym. Churajón zajmował setki ha górskiego terenu położonego na wysokości 2700-3400 m.n.p.m. Umiejscowienie oraz warunki terenu umożliwiały rozwój tarasów pod uprawę roślin oraz sprzyjały wnoszeniu ufortyfikowanych budowli. Badania Szykulskiego udowodniły, że badany teren zamieszkiwany był w okresie od XI do XVI wieku naszej ery. Najciekawszych odkryć dostarczyły badania świątyni nazwanej Świątynią Słońca, budowli umieszczonej wewnątrz ufotyfikowanego fortu wzniesionego na szczycie wzgórza. Najprawdopodobniej była to świątynia prekolumbijskich społeczności zamieszkujących w przeszłości te tereny. W okresie kolonialnym świątynia przekształcona została na kościół hiszpański. Co ciekawe, badania tej budowli umożliwiają przyjrzenie się wspólnym relacjom jakie łączyły Indian i Hiszpanów już po podboju Peru przez tych drugich. W świątyni/kościele wzniesiono ogromny kamienny ołtarz dzielący budynek na dwie duże części, jedną, przeznaczoną dla ludności katolickiej, drugą dla pogańskiej. Taki układ pozwalał Indianom obserwować mszę, dzięki czemu następować miała powolna asymilacja tych dwóch społeczności.
Ciekawych odkryć dostarczyły dalsze badania Świątyni Słońca. Podobnie jak w chrześcijańskiej Europie, także i tutaj wprowadzono tradycję chowania zmarłych na terenie kościoła. Archeolodzy odkryli groby szkieletowe. Byli to zapewne zmarli wodzowie Indiańscy, którzy przyjęli wiarę chrześcijańską. Interesującym jest fakt, że czaszki Indian nosiły ślady celowych deformacji charakterystycznych dla okresu prekolumbijskiego w Peru. Poniżej chrześcijańskich grobowców odkryto starsze groby, pogańskiej ludności.
Wszystko to doprowadziło badaczy do stwierdzenia, że kościół Churajón, jest jednym z najwcześniejszych kościołów tak w południowym Peru jak i na całym obszarze. Świątynia Indiańska miała być z kolei jednym z najważniejszych miejsc kultu tamtejszej ludności. Dodatkowo dowiedziono, że począwszy od lat 1630-tych był miejscem pobytu jednego z pierwszych konkwistadorów, Diego de Almagro. To właśnie to miejsce stanowić miało bazę wypadową do późniejszej wyprawy na podbój Chile.
