Peru
Miłosz Giersz, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Ośrodek Badań Prekolumbijskich UW.
W 2013 roku pismo „Archeology” uznało najważniejszym odkryciem odsłonięcie przez polsko-peruwiański zespół pod kierunkiem dr. Miłosza Giersza z Uniwersytetu Warszawskiego niezwykłego przedinkaskiego grobowca w Peru, na stanowisku El Castillo 1. Polacy odkryli bogato wyposażony grobowiec arystokratów cywilizacji Wari 2, która pomiędzy VII a X wiekiem naszej ery zbudowała pierwsze państwo w Ameryce Południowej. Archeolodzy uważają, że lud Wari stworzył podwaliny pod państwo Inków, którzy przejęli jego mitologię, system państwowy i sieć dróg.
O wyjątkowości tego znaleziska świadczy fakt, że był to pierwszy niewyrabowany grobowiec królewski Wari. Grobowiec ma około 1200 lat, a z jego wnętrza wydobyto ponad 1300 świetnie zachowanych zabytków, przedmiotów ze złota, srebra, kamieni półszlachetnych, tkaniny oraz drewna. Jest to fenomen na skalę tego regionu. Współcześnie bowiem na terenie Peru działają rabusie grobów, którzy doszczętnie niszczą i okradają niemal każde cmentarzysko.
W odkrytym grobie znajdowały się szczątki 64 kobiet, w tym mumie 3 królowych.
Jednym z najcenniejszych znalezisk nie są złote przedmioty a kipu – zapiski wykonane pismem węzełkowym, o których można powiedzieć, że pochodzą z czasów przedinkaskich.
1 Stanowisko El Castillo de Huarmey to wielopoziomowy budynek, mauzoleum wykonany z suszonej cegły zwanej w Peru adobe. Znajduje się około 300 km na północ od Limy. Stanowisko odkryto w 2013 roku przez polsko-peruwiański zespół archeologów, dowodzony przez Miłosza Giersza. Wyprawa sponsorował National Geographic Society.
45-hektarowy obszar wokół mauzoleum był od lat rabowany przez miejscowych rabusiów. Archeologowie zgromadzili 1200 artefaktów, w tym srebrne misy (w tamtym okresie srebro uważane była za cenniejsze od złota), złote kolczyki oraz broń. Odkryto również 63 zmumifikowane ciała, w tym trzy należące do królowych.
2 Pomimo, że archeolodzy nazywają Wari kulturą, śmiało możemy powiedzieć, że była to jednak z pierwszych wielkich cywilizacji Ameryki Południowej. Rozwijała się na terenie Andów Środkowych oraz Południowych, na terenie dzisiejszego Peru. Pojawiła się około 500 roku n.e. i trwała nieprzerwanie aż do 1000 n.e. Społeczność Wari tworzyła bardzo skomplikowaną kulturę a jej przedstawiciele wznosili okazałe budowle, świątynie oraz pałace. Wznosili wielkie tarasowe pola uprawne a swoje tereny łączyli gęstą siecią dróg. Wytwórcy Wari tworzyli przepiękną ceramikę charakterystyczną tylko dla tej społeczności.