Polskie poznawanie świata

Badania lat 80. XX wieku

Badania lat 80. XX wieku


Kontynuacja wcześniejszych działań, a także nowe antropologiczne cele badawcze w obydwu Amerykach


Mimo niesprzyjającej w latach 80. sytuacji politycznej w Polsce, dwa ośrodki uniwersyteckie (Poznań i Warszawa), podjęły się zorganizowania antropologicznych badań terenowych w Ameryce Północnej i Południowej. Podobnie jak dekadę wcześniej, nosiły one znamiona wypraw, poprzedzanych wielomiesięcznymi przygotowaniami. Dominowały wyjazdy o charakterze studenckim, z czego pierwszy raz odbyły się takie, które dały początek nowoczesnym studiom nad ludnością tubylczą lasów tropikalnych Ameryki Południowej. 

Pierwszą była studencka wyprawa "Amped'81" do Wenezueli, Kolumbii i Ekwadoru. Udział w niej wzięło: troje etnologów – Mariusz Kairski, Janusz Jaskulski i Jerzy Stankiewicz, tłumacz – Iwona Stoińska-Kairska i operator filmowy – Cezary Jaworski. Jak wspominał J. Jaskólski w „Ludzie” z 1985 r., założeniem było „uchwycenie aktualnego stanu kultury społeczności plemiennych” (m.in. używanego języka, koncepcji świata, kontaktu z sąsiednimi ludami i misjami chrześcijańskimi), a także ich etnohistoria. Wyjazd miał charakter rekonesansowy, ale jak się okazało, głównym terenem badawczym stały się północne rejony Amazonii wenezuelskiej, zamieszkane przez Indian E'ñepa (Panare). W innych miejscach i wśród innych ludów (np. Kofan z południowo-wschodniej Kolumbii), zebrano dane demograficzne, materiały fotograficzne i filmowe oraz kolekcję eksponatów, związanych z życiem codziennym mieszkańców. Wszystkie przedmioty trafiły później do kilku polskich muzeów. Podczas kolejnej wyprawy – „Venezuela’85", w podobnym składzie osobowym i celach naukowych, udano się do Indian E'ñepa (Panare) w wenezuelskiej Amazonii oraz do ludów Hoti, Sanema i Ye’kuana, skąd tak, jak w przypadku pierwszego wyjazdu, polskie muzea wzbogaciły się o zbiory etnograficzne. Z obu wypraw powstały raporty, dotyczące ówczesnej sytuacji (zdrowotnej, społecznej, kulturowej itd.) poznanych grup. Ponadto, jeśli chodzi o lud E'ñepa (Panare), badania przyczyniły się do kolejnych działań, podjętych w latach 90. przez niektóre ze wspomnianych osób. Nowe projekty dotyczyły antropologii stosowanej.    

Miejscem kolejnych studenckich podróży etnologicznych, był Meksyk. Najpierw na przełomie 1986-87 r., w rejon Zapateków i Czinanteków w stanie Oaxaca, wybrali się Witold Jacórzyński i Dariusz Wołowski z Uniwersytetu Warszawskiego. Tematem ich pracy był wpływ sekt protestanckich na aktualne życie części Czinanteków. Główne aspekty i zmiany, których się dopatrzyli, dotyczyły: religijności i moralności nowo ukształtowanej ludności protestanckiej, konfliktów na tle wyznaniowym między nimi a katolikami oraz postawy protestantów wobec tradycyjnych indiańskich wierzeń i obrzędów (np. tych o charakterze magicznym, jak miejscowa odmiana czarownictwa – nagualizm). W drugiej wyprawie, poznańskiej z 1989 r., udział wzięła m.in. Magdalena Kałużna-Krysińska. Jej członkowie skierowali się w centralny rejon Meksyku, do ziem zamieszkanych m.in. przez Indian Otomi. Badania dotyczyły porównania wybranych aspektów życia tego ludu, co obserwowano w wybranych miejscach na terenie stanów Hidalgo i Puebla (dokładnie w Valle del Mezquital, otaczających ją osadach górskich oraz w miasteczku San Pablito). Zagadnienia dotyczyły: zjawiska migracji, sposobów utrzymywania się (np. rzemiosła, rolnictwa), wierzeń i obrzędów religijnych oraz tożsamości indiańskiej.

Inny charakter, ale nadal w zakresie zainteresowań etnologiczno-etnohistorycznych, miały studia etnomuzykologiczne E. Gruszczyńskiej-Ziółkowskiej z Uniwersytetu Warszawskiego oraz badania etnosocjologiczne J. Muchy. Ewa Gruszczyńska-Ziółkowska prowadziła je od 1987 r. w rejonie andyjskim (Peru, Boliwia, Ekwador). Ogólnie dotyczyły zagadnień muzykologicznych kultury ludowej – m.in. elementów tubylczych w andyjskiej, katolickiej muzyce sakralnej, symboliki religijnej tańców obrzędowych, zmian muzycznych czy badań nad instrumentami (np. fletnią Pana). Wspomniany Janusz Mucha praktycznie przez całe lata 80. związany był z kilkoma uniwersytetami w Stanach Zjednoczonych, gdzie łączył zainteresowania i wiedzę socjologiczną, z antropologią. Głównym tematem jego badań terenowych, byli tzw. miejscy Indianie – ich obecność w mieście (po opuszczeniu rezerwatów) i sposób radzenia sobie w nowej rzeczywistości społeczno-kulturowej. Tak powstało np. kilka artykułów na temat życia chicagowskich Indian.

Ponadto spośród Polaków działających za granicą w latach 80., badania kontynuował B. Malkin a w przypadku instytucji naukowych – rozwijało się dalej Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Etnologiczne.

Nową interdyscyplinarną placówkę, skupioną na badaniach Ameryki Łacińskiej, otwarto w 1988 r. w Warszawie. Było nim Centrum Studiów Latynoamerykańskich (CESLA). Jego założycielem był latynoamerykanista – Andrzej Dembicz. Przez lata zdobył ogromną wiedzę, której podstawą były podróże i badania terenowe w: Meksyku, Peru, Argentynie, Brazylii, Chile i na Kubie. Działania, których był inicjatorem i jakich w kolejnych latach podjęto się w CESLA, dotyczyły m.in. dydaktyki, utrzymywania relacji z zagranicznymi ośrodkami, zajmującymi się podobną tematyką, tworzenia i realizowania własnych projektów badawczych (także etnologicznych) czy wydawania publikacji (pozycji książkowych oraz czasopism naukowych w języku polskim, hiszpańskim i portugalskim). 

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.