Polskie poznawanie świata

Współczesna polska antropologia

Współczesna polska antropologia


Współczesna polska antropologia amerykanistyczna oraz ośrodki zajmujące się etnohistorią Ameryki Północnej i Południowej


W latach 90. w polskiej antropologii amerykanistycznej zaszły największe zmiany, a ich wynikiem jest obecny status dyscypliny. O ile jednak początkowym celem, było jej unowocześnienie i dogonienie zaawansowanych placówek zagranicznych, to dziś wydaje się, że szuka ona własnej ścieżki naukowej i ma ku temu solidne podstawy. Potwierdzeniem tego są dwudziestopięcioletnie osiągnięcia jej przedstawicieli. Jak wyglądały te dążenia i czego dotyczyły?

Prawdopodobnie największym przełomem tego okresu, była ogólna zmiana koncepcji badań terenowych. Zaprzestano organizowania wypraw (w tym szukania sponsorów), na rzecz pisania grantów naukowych, które w Polsce były nowością. Granty miały charakter zbiorowy lub indywidualny; mogły dotyczyć tylko strony polskiej i pochodzić z dotacji różnych ministerstw, albo zawierano je w ramach międzynarodowej współpracy. W ten sposób zaczęto zdobywać pieniądze nie tylko na badania „profesjonalne” (doświadczonych etnologów), ale także dla młodych adeptów – doktorantów. Dzięki nowym rozwiązaniom finansowym, powstała też możliwość częstszych wyjazdów na konferencje naukowe do Ameryki lub w inne miejsca. Tak zdobywano doświadczenie, zawierano i podtrzymywano relacje z naukowcami z innych krajów oraz prezentowano wyniki własnych badań. Polski wkład w antropologię amerykanistyczną zaczął być zauważalny i traktowany na równi z innymi.

Badania terenowe (tak, jak w poprzednich dekadach) miały charakter indywidualny, bądź zespołowy. W przypadku indywidualnych – trudno byłoby wymienić wszystkie osoby, które wyjechały w ten sposób oraz tematy, których się podjęto (prace były liczne, zróżnicowane, dotyczyły problematyki jednego z dwóch kontynentów i najczęściej wiązały się z przygotowaniem tekstu, będącego podstawą do zdobycia określonego stopnia naukowego). Jeśli chodzi o projekty zespołowe, to jednym z ważniejszych osiągnięć tego okresu, były badania dotyczące ludności tubylczej Ameryki Południowej. Wskazuje na to zarówno ilość osób, która je prowadziła, jak i ich efekty – wyniki wykorzystano nie tylko na własne potrzeby (związane z karierą naukową), ale przede wszystkim dla pożytku opisywanej ludności. Do takich projektów, należą np. badania antropologów-amazonistów. Ich wyjątkowość polegała na tym, że był to pierwszy polski przykład uprawiania antropologii stosowanej w Ameryce. Celem takiej antropologii, jest określenie lub podjęcie pewnych rozwiązań dla danej społeczności. Rozwiązania mogą mieć formę pisemnej ekspertyzy, specjalistycznych konsultacji lub szkoleń, a także administrowania (np. środkami pomocowymi) na danym terenie. Polacy pracowali na zlecenie miejscowych organizacji pozarządowych (ekwadorskiej CEDIME i peruwiańskiej AIDESEP). Przygotowali raporty dotyczące aktualnej sytuacji wybranej ludności (często żyjącej w izolacji od społeczeństwa narodowego) oraz stworzyli postulaty, mające w przyszłości zapewnić tym ludziom prawo własności do wykorzystywanego przez nich terytorium.

Pod względem kształcenia i badań terenowych, najbardziej prężnym ośrodkiem etnologicznym był przez wiele lat Poznań, który w latach 90. i na początku XXI w., przeżywał swój największy rozwój. W 1993 r. dyrektorem tamtejszej katedry (zamienionej wkrótce na Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej) został A. Posern-Zieliński – wieloletni pracownik poznańskiego Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (wcześniej – Pracowni Etnografii IHKM PAN), prowadzący w latach 70.i 80. badania terenowe w Stanach Zjednoczonych i Peru. Kiedy zatrudnił dwóch innych amerykanistów – M. Kairskiego i T. Bulińskiego, powstał akademicki zespół badawczy i dydaktyczny do badań nad Ameryką Południową. Z czasem wokół tych trzech osób, zaczęli się gromadzić studenci-pasjonaci, kolejni eksperci. Kairski i Buliński prowadzili głównie zajęcia z zakresu problematyki ludów tubylczych Amazonii (czego podstawą były ich własne badania na tym terenie). Posern-Zieliński rozwijał zainteresowania tematyką andyjskiej części kontynentu, ponadto dbał o dobre relacje i współpracę z innymi polskimi ośrodkami naukowymi – przede wszystkim tymi, które zajmowały się etnologią, bądź etnohistorią Ameryki. Polegało to na organizowaniu zjazdów naukowych i konferencji, tworzeniu publikacji; nieraz na wspólnych działaniach i wyjazdach badawczych.

Po 2000 r. także inne ośrodki etnologiczne, zaczęły odgrywać ważną rolę w badaniach terenowych Ameryki Łacińskiej. Jednym z nich jest, powstały w 2005 r. Zakład Studiów Latynoamerykańskich w Łodzi (wcześniej – od 2001-2005 r. – znany jako Pracownia Studiów Latynoamerykańskich). Kierownikiem placówki jest M. Śniadecka-Kotarska, od lat 70. działająca w Ameryce Południowej (m.in. w Ekwadorze, Peru czy Boliwii), a w ostatnim czasie, zaangażowana także w międzynarodowy Projekt MISEAL (Medidas para la inclusión social y equidad en instituciones de educación superior en América Latina – Środki inkluzji społecznej i wyrównywanie szans w dostępie do szkolnictwa wyższego w Ameryce Łacińskiej). Jak wskazuje nazwa, celem przedsięwzięcia jest ułatwienie dostępu do edukacji na poziomie uniwersyteckim dla przedstawicieli określonych grup społecznych, które do tej pory (z rożnych przyczyn, głównie ekonomicznych) nie mogły sobie na to pozwolić. W programie udział bierze dwanaście uniwersytetów amerykańskich i cztery europejskie (Polskę reprezentuje właśnie łódzki ZSL). Również inni pracownicy ZSL, podjęli się badań o charakterze etnologicznym na terenie Ameryki Łacińskiej. Między innymi są to: Joanna Pietraszczyk-Sękowska (badania w Peru na temat samoobrony chłopskiej; penetracje terenowe w Meksyku, Gwatemali, Boliwii, Ekwadorze i Kolumbii), Maria Eleonora Hebisz (badania terenowe w Peru w latach 2002-2004, 2006 i 2009 oraz wyjazdy naukowo-badawcze do Meksyku w 2009 r., Chile w 2010 r., Peru, Chile, Argentyny w 2014 r. – pierwsze dwa przede wszystkim pod kątem edukacji międzykulturowej), Dorota Klewer (wywiady własne przeprowadzone z wybranymi liderkami społeczno-politycznymi z Chile i Argentyny oraz udział w projekcie MISEAL), Tomasz Łapa (liczne badania archeologiczne w Peru, uczestnik Studenckiej Wyprawy Naukowej do Meksyku i Gwatemali pod kierownictwem M. Śniadeckiej-Kotarskiej; aktualnie bada sytuację społeczną na terenach aktywności ekstrakcyjnej w Andach). 

Odnośnie badań i zajęć dla studentów o charakterze etnohistorycznym, działania prowadzone są w: Ośrodku Badań Prekolumbijskich w Warszawie, tamtejszym Centrum Studiów Latynoamerykańskich czy w krakowskim Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych. Nowym miejscem jest Pracownia „Spotkań Starego i Nowego świata” na Uniwersytecie Warszawskim, która powstała dzięki pasji i dokonaniom jej kierowniczki – dr Justyny Olko. W ostatnich latach placówka zdobyła grant badawczy European Research Council. Dzięki temu międzynarodowy i interdyscyplinarny zespół, prowadzi pogłębione studia nad dawnym i współczesnym językiem nahuatl oraz nad zagadnieniem kontaktu i relacji, jakie zaszły w momencie spotkania kultur europejskich z indiańskimi.     

Jeśli chodzi o zajęcia dydaktyczne z antropologii amerykanistycznej, to aktualnie prowadzi je w Polsce sześć ośrodków uniwersyteckich. Są to: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu (prof. dr hab. A. Posern-Zieliński i doktorzy: A. Hummel oraz Ł. Kaczmarek); Zakład Etnologii w Instytucie Archeologii i Etnologii na Uniwersytecie w Gdańsku (dr M. Kairski i dr T. Buliński); Zakład Studiów Latynoamerykańskich na Uniwersytecie w Łodzi (prof. dr hab. M. Śniadecka-Kotarska); Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (dr P. Michalik); Centrum Studiów Latynoamerykańskich (CESLA) na Uniwersytecie w Warszawie (dr M. Kałużna-Krysińska, prof. dr hab. M. Śniadecka-Kotarska) oraz w tym samym miejscu – Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej (dr R. Hryciuk). Większość placówek prowadzi regularne badania terenowe w Ameryce oraz posiada doktorantów, zajmujących się tamtejszą problematyką. Ponadto, oprócz antropologów, związanych z polskimi instytucjami naukowymi, badania prowadzą też osoby, które po skończonych w kraju studiach (magisterskich lub doktoranckich), związały się z zagranicznymi uczelniami. Do takich osób należą Witold Jacórzyński (CIESAS-Golfo – Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropologia Social, Xalapa w Meksyku), Łukasz Krokoszyński czy Jonatan Kurzwelly (oboje na University of St Andrews w Szkocji).

Wszystkie antropologiczne działania i tematy badawcze z ostatniego ćwierćwiecza, są pogłębione, zróżnicowane i oddają rozległy zarys obu Ameryk – społeczny, kulturowy, demograficzny, historyczny, polityczny, ekonomiczny, gospodarczy itd. Niniejszy tekst nie jest w stanie przedstawić całości, ale choć częściowo zapozna zainteresowanych z polskimi dokonaniami.

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.