Polskie poznawanie świata

Stare Państwo

Zobacz także Badania ośrodka Poznańskiego

Stare Państwo

Jeden z trzech klasycznych okresów w historii i kulturze starożytnego Egiptu, zwany również Wiekiem Piramid, obejmuje czasy panowania od III do VI dynastii. Był to okres świetności politycznej kraju nad Nilem oraz dynamicznego rozkwitu gospodarki i kultury. Wspaniałe przykłady świadczące o potędze państwa przetrwały do naszych czasów w postaci piramid.

 

Szerokie kontakty handlowe z sąsiednimi krainami poświadczają inskrypcje znajdowane w kopalni miedzi i turkusów na Synaju oraz odciski królewskich pieczęci znajdowane na licznych stanowiskach w Nubii, która była źródłem pozyskiwania złotego kruszcu. Istnieją również dowody poświadczające wyprawy do legendarnej krainy Punt celem sprowadzenia kadzidła, kości słoniowej, skór i egzotycznego drewna. Działalność ta nie byłaby możliwa bez ustabilizowanej i mocnej pozycji władzy centralnej w postaci faraona. Zajmował on centralne miejsce w państwie, jako gwarant porządku (zwanego przez Egipcjan maat) i reprezentant boga na ziemi. Był ziemskim wcieleniem boga-sokoła Horusa, a od czasów panowania IV dynastii również „synem Re” – Słońca, które w wierzeniach religijnych zaczęło zajmować miejsce dominujące. Tytuł „syn Re” został w owym czasie dodany również do tytulatury królewskiej. W imieniu faraona administracją kierował wezyr. Sprawował on również nadzór nad państwowym skarbcem, nad skrybami oraz nad prowadzoną w kraju działalnością budowlaną. Niżsi rangą urzędnicy kierowali pozostałymi dziedzinami związanymi z działalnością państwa – prowadzili wyprawy do sąsiednich państw, sprawowali bezpośredni nadzór nad robotnikami, kierowali flotą. Niektórzy z nich sprawowali również prominentne funkcje związane z obsługą świątyń. Działalność na rzecz państwa była nie tylko zaszczytem – stanowiła również ważne źródło dochodu. Stolicą państwa było Memfis, położone na styku dwóch głównych egipskich krain – Dolnego i Górnego Egiptu. Państwo podzielone było na nomy, na czele których stali nomarchowie. W regionie Memfis powstała najbardziej znana nekropola władców oraz wysokich dostojników Starego Państwa – w Abu Roasz, Gizie, Sakkara, Dahszur i Meidum wzniesiono mastaby i piramidy, których wielkość możemy podziwiać do dziś.


Architektura i sztuka

W architekturze zaczęto na szeroka skalę wykorzystywać kamień. Początkowo głównie wapień, ale z biegiem czasu także piaskowiec i granit. Pierwszą monumentalną budowlę postała z kamienia wzniósł na nekropolii memfickiej, na polecenie pierwszego władcy III dynastii – Dżosera, architekt Imhotep. Wychodząc od formy prostej mastaby, w wyniku sześciu kolejnych modyfikacji, powstała pierwsza egipska piramida, tzw. schodkowa. Kompleks grobowy Dżosera, na który składają się również dziedziniec i liczne kaplice kultowe, otacza wysoki mur ryzalitowy, mający prawdopodobnie imitować fasadę królewskiego pałacu. Po raz pierwszy pojawił się tu również gzyms w kształcie torusa - wałka imitującego zwinięta matę, obiegający budowlę wokół oraz fryz z ureuszami. Nowością był również tzw. gzyms cavetto, który w połączniu z torusem stał się charakterystycznym elementem architektury egipskiej. Pierwsza klasyczna w formie piramida powstała w czasach Snofru – pierwszego faraona IV dynastii. Władca ten był inicjatorem budowy aż trzech piramid – dwóch w Dahszur i jednej w Meidum. Najbardziej znane budowle Starego Państwa znajdują się w Gizie. Wielka Piramida, powstała na zlecenie syna Snofru, Cheopsa. Kolejne dwie, nieco mniejszych rozmiarów skonstruowano dla jego następów - Chefrena i Mykerinosa. W czasach Chefrena powstała również największa rzeźba starożytnego Egiptu – Wielki Sfinks. Do Chefrena należał również najlepiej zachowana tzw. dolna świątynia, należąca do kompleksu grobowego tego faraona w Gizie, wykonana z miejscowego wapienia i oblicowana granitowymi, dokładnie wypolerowanymi, płytami. W piramidzie Mykerinosa zastosowano po raz pierwszy tzw. sklepienie pozorne. Prace archeologiczne prowadzone na płaskowyżu ujawniły osadę zamieszkiwaną w okresie IV dynastii przez budowniczych piramid. Wbrew powszechnie panującej opinii, nie byli to niewolnicy, ale zatrudnieni prze państwo robotnicy, którym stworzono odpowiednie warunki do życia i zapewniono wynagrodzenie za ciężką pracę. W 1954 roku tuż obok piramidy Cheopsa odkryto dwie ceremonialne łodzie, które prawdopodobnie były elementem konduktu pogrzebowego faraona. Jedną z nich zrekonstruowano i obecnie można ją podziwiać w muzeum tuż obok Wielkiej Piramidy. Niemal zupełnie pozbawione dekoracji grobowce królów IV dynastii stoją w kontraście z dekoracjami umieszczonymi w piramidach faraonów dynastii V i VI. W piramidzie Unisa po raz pierwszy ściany pokryto dekoracją w postaci tzw. Tekstów Piramid. Teksty te to zbiór inskrypcji o charakterze religijnym, wyrytych w hieroglifach na ścianach komór grobowych.

Na nekropoli memfickiej znajdują się również liczne mastaby – grobowce dostojników z czasów Starego Państwa. Ściany wewnętrzne wielu z tych grobów pokryte są wspaniałymi dekoracja przedstawiającymi sceny z życia codziennego mieszkańców krainy nad Nilem, sceny składania ofiar zmarłemu. Nieodzownym elementem znajdującym się w każdym grobowcu była stela ślepych wrót. Były to symboliczne drzwi, wyrzeźbione w kamieniu, mające umożliwić duszy zmarłego komunikację ze światem zewnętrznym.

Rzeźby królewskie z okresu Starego Państwa przedstawiają władcę w dwóch pozach: siedzących na tronie, z rękami ułożonymi na udach – jedną płasko, drugą zwiniętą w pięść, lub w pozycji stojącej, z lewą nogą wysuniętą do przodu i rękami opuszczonymi wzdłuż ciała. Na głowie znajdowała się chusta nemes lub korona, a strój stanowił krótki fartuszek sendżit. Królewska rzeźba jest zwykle doskonale wykonana i zachowuje proporcje ludzkiego ciała. Jednak posągi te były wyidealizowanym przedstawieniem władcy i miały go przedstawiać jako wiecznie młodego. „Kanon wiecznej młodości” obowiązywał artystów egipskich również w okresach późniejszych. Nieco inaczej sytuacja przedstawiała się w rzeźbie prywatnej. Tu przedstawienia były bardziej realistyczne, często przy wykonywaniu codziennych czynności. Zmieniło się to w drugiej połowie okresu Starego Państwa, gdy, podobnie jak w rzeźbie królewskiej, zaczęto częściej stosować przedstawienia w pozycji stojącej z noga wystawioną ku przodowi lub siedzącą ze swobodnie ułożonymi na udach rękami.

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.