2.14 TŁUCZEK DO TAPY
nazwa: Ensam
pochodzenie: grupa etniczna Baganda, Kyaniovu, Masaka District, państwo - Uganda
datacja: ok. 2010 r.
wymiary: 35 x 13 cm
surowiec: drewno
Tłuczek (pobijak) do produkcji tapy, wykonany ręcznie z jednego kawałka drewna. Trzonek tłuczka ma okrągły przekrój, część pracująca kształt walcowatej gałki. Przedmiot o naturalnej brązowej barwie drewna, bez zdobień. Pałka służąca do wielokrotnego pobijania pasów kory z drzewa motubo celem jej zmiękczenia, spłaszczenia i rozciągnięcia.
Eksponat pozyskany w trakcie wyprawy naukowo-badawczej „Uganda 2014”. Zakupiony od rzemieślnika Kawuchu Fudjensyo, jednego z ostatnich producentów tapy na tym terenie.
Własność Muzeum Miejskiego w Żorach (MŻo/A/2243).
Opracowali: Małgorzata Dec, Lucjan Buchalik.
Jesteś tutaj
Palcem po mapie
Wszelkie przedsięwzięcia poznawcze nie miałyby racji bytu bez mapy. Historia wędrówek człowieka, to historia zapisana na wiele różnych sposobów. Bez względu na miejsce i czas, człowiek próbował opisać znany mu świat, zaznaczając znane mu miejsca i obszary wyimaginowane - podpowiadane przez podróżnicze opowieści i wyobraźnię. Stanowisko prezentuje krótką historię mapy - zapisu wiedzy o otaczającym świecie - z uwzględnieniem chronologii, okresu historycznego, wreszcie obszaru geograficznego.
Polskie poznawanie Azji
Azja jest kontynentem, w poznanie którego Polacy mieli największy wkład. W XVI wieku popularna była opinia, że "Portugalczycy objawili Europie Indie i Afrykę, zaś Polacy objawili jej wschód Europy i Azję". Był to efekt wielowiekowych kontaktów z tymi terenami. Przebywali tam misjonarze, jeńcy wojenni, posłowie, a po utracie niepodległości uczestnicy upadłych powstań i wykrytych spisków.
Polskie poznawanie Australii i Oceanii
Na tych najbardziej oddalonych częściach globu również swój ślad zostawili polscy naukowcy. W Australii niewątpliwie najbardziej znany jest Paweł Edmund Strzelecki. Wystawa zwraca jednak uwagę na mało znaną postać lekarza Maksymiliana Łukowicza, który pod koniec XIX wieku przebywał na tym terenie i prowadził obserwacje etnologiczne. Szczęśliwym trafem jego kolekcja dotrwała do naszych czasów.
Muzeonik wyrusza w świat
W trzech przedziałach pociągu kolei transsyberyjskiej znajdują się multimedia edukacyjne. Każdy przedział ma swój motyw przewodni - w pierwszym prezentowane są bajki i baśnie świata, w drugim -fauna i flora pięciu kontynentów, a w trzecim sylwetki najpopularniejszych podróżników.
Polskie poznawanie Ameryki Północnej i Południowej
Mimo że Polonia w Ameryce Północnej jest bardzo liczna, trudno byłoby wskazać jakiś wkład Polaków w naukowe poznanie tego kontynentu. Związane jest to z charakterem tegoż wychodźstwa.
Rowerem i pieszo do Afryki
Wystawa pokazuje polskich badaczy oraz charakterystyczny teren, kulturę, w której pracowali. W gablocie muzealnej nie można przedstawić złożoności kultury jakiegokolwiek ludu, dlatego pokazywany jest tylko jej fragment.
Świat to za mało
W jaki sposób Polacy poznawali świat? Jakich odkryć dokonali? Jakie były szlaki ich wędrówek? Odpowiedzi na te pytania i szereg innych, związanych z poznawaniem świata, daje stanowisko "Świat to za mało".
Palcem po mapie
Wszelkie przedsięwzięcia poznawcze nie miałyby racji bytu bez mapy. Historia wędrówek człowieka, to historia zapisana na wiele różnych sposobów. Bez względu na miejsce i czas, człowiek próbował opisać znany mu świat, zaznaczając znane mu miejsca i obszary wyimaginowane - podpowiadane przez podróżnicze opowieści i wyobraźnię. Stanowisko prezentuje krótką historię mapy - zapisu wiedzy o otaczającym świecie - z uwzględnieniem chronologii, okresu historycznego, wreszcie obszaru geograficznego.
Polskie poznawanie Azji
Azja jest kontynentem, w poznanie którego Polacy mieli największy wkład. W XVI wieku popularna była opinia, że "Portugalczycy objawili Europie Indie i Afrykę, zaś Polacy objawili jej wschód Europy i Azję". Był to efekt wielowiekowych kontaktów z tymi terenami. Przebywali tam misjonarze, jeńcy wojenni, posłowie, a po utracie niepodległości uczestnicy upadłych powstań i wykrytych spisków.
W Azji, szczególnie jej północnej części, pracowali: etnolodzy, przyrodnicy, lekarze, geografowie, inżynierowie etc., współcześnie także żołnierze, uczestnicy różnych misji (Korea, Irak, Afganistan). Spośród szerokiej gamy naukowców na wystawie uwzględniono tylko niektórych, pokazując ich sylwetki w kontekście kultury, której poświęcili swe badania.
Na przełomie XIX i XX wieku na Jawie (Indonezja) przebywało dwóch polskich przyrodników: botanik prof. Marian Raciborski oraz zoolog prof. Michał Marian Siedlecki. Zafascynowani byli kulturą Jawajczyków i oprócz prowadzonych przez siebie badań gromadzili także kolekcje ilustrujące ich kulturę. Szczególną urodą charakteryzują się artystycznie wykonana tradycyjna broń oraz zbiór lalek z teatrów cieni i marionetkowych.
Wacław Sieroszewski w świecie nauki znany jest głównie dzięki badaniom kultury Jakutów, na wystawie pokazano go w kontekście kultury koreańskiej, przypominając ten epizod w jego życiu. Efektem jego podróży do Korei była pierwsza polska praca monograficzna na temat tego kraju. Na wystawie pokazano odświętne stroje koreańskie i doskonałej roboty wyroby z drewna.
Kolejnym z polskich naukowców prowadzących badania w Azji był Bronisław Piłsudski, jako pierwszy dokonał nagrania ich folkloru na woskowych wałkach. Świat Ajnów, wśród których prowadził badania, przedstawiono za pomocą wyrobów z drzewa. Z kory drzew Ajnowie wyrabiają włókna, pojemniki, z samego drewna zaś przedmioty codziennego użytku, obiekty kultu. Jest to największa w Polsce kolekcja przedmiotów ajnoskich, pozyskana dzięki współpracy z muzeami na Hokkaido. Na szczególna uwagę zasługują warsztat tkacki, strój, obiekty sakralne.
W Azji Środkowej przebywało wielu Polaków, na wystawie zwracamy uwagę na postaci prof. Juliana Talko-Hryncewicza, lekarza, etnografa, badacza Mongołów i Buriatów, oraz prof. Władysława Kotwicza, wybitnego językoznawcy i orientalisty. Przedstawiono przedmioty pochodzące głównie z Mongolii i Chin. Oryginalnym pięknem charakteryzuje się kapelusz dostojnika buriackiego, na uwagę zasługują też figurki bóstw.
W centralnej Syberii i na Kamczatce prowadził prace prof. Benedykt Dybowski, który jako zesłaniec prowadził badania nad Bajkałem, po zakończeniu kary z własnej woli wyjechał na Kamczatkę, gdzie pracował jako lekarz. Mówiąc o ludach Północy, nie można zapomnieć o warunkach tam panujących. Dominują tutaj ubiory przywiezione przez byłych zesłańców, na uwagę zasługuje osłona oczu mająca chronić od blasku słonecznego odbitego od śniegu oraz model sań, kajaków, których przywóz z odległych krajów był niemożliwy.
Wystawa pokazuje nie tylko obiekty z epoki, pozyskane bezpośrednio przez bohaterów narracji. Wiele z nich to współczesne wytwory robione takimi samymi technikami jak przed laty, czasem tylko zmieniał się surowiec. W bywa też tak, że pozostała funkcja, a obiekt wygląda zupełnie inaczej. Ilustruje to miotacz strzał z Ugandy. W czasach Jana Czekanowskiego strzały miotał łuk, 100 lat później został on zastąpiony kawałkiem rurki z ramy od roweru. Myśliwy jednak dalej strzela do zwierzyny strzałami.
Tak jak przed wiekami, tak i teraz ludzie podróżują. Lubimy poznawać obce, odmienne kultury, powiększamy w ten sposób naszą wiedzę o świecie, stajemy się bogatsi we wrażenia. Kiedyś takie podróże były pełne niebezpieczeństw, wielu podróżników i naukowców ginęło w czasie prowadzenia badań. Dzisiaj czasy jakby spokojniejsze, środki transportu szybko przenoszą z jednego krańca globu na drugi. Coraz więcej ludzi podróżuje. Inny jest cel takich podróży, już nie odkrywamy, raczej poznajemy. Chętnie przywozimy pamiątki. Wiele przedmiotów zmieniło swoje funkcje. Kiedyś bumerang służył do polowania, walki, dzisiaj jest sympatyczną pamiątką z pobytu w Australii. Trudno więc, aby na wystawie zabrakło sztuki pamiątkarskiej, która kończy naszą wystawę.
Polskie poznawanie Australii i Oceanii
Na tych najbardziej oddalonych częściach globu również swój ślad zostawili polscy naukowcy. W Australii niewątpliwie najbardziej znany jest Paweł Edmund Strzelecki. Wystawa zwraca jednak uwagę na mało znaną postać lekarza Maksymiliana Łukowicza, który pod koniec XIX wieku przebywał na tym terenie i prowadził obserwacje etnologiczne. Szczęśliwym trafem jego kolekcja dotrwała do naszych czasów.
Najbardziej znaną postacią – do dzisiaj cytowaną w licznych dziełach naukowych – jest pochodzący z Krakowa Bronisław Malinowski. Syn prof. Lucjana Malinowskiego, jednego z pierwszych badaczy folkloru Górnego Śląska. Jego kilkuletni pobyt na Wyspach Trobrianda zaowocował wieloma książkami, niestety w polskich muzeach próżno byłoby szukać eksponatów przez niego pozyskanych. Wystawa przypomina także o zapomnianym już niestety Janie Kubarym, który w 1868 roku wyjechał na Mikronezję, do dzisiaj zaliczanym do najwybitniejszych badaczy tego terenu, na niektórych wyspach był pierwszym białym człowiekiem, który je odwiedzał.
Obszar Australii i Oceanii na wystawie reprezentuje charakterystyczna dla tego terenu broń (pałka, bumerang, miotacz oszczepów). Na szczególną uwagę zasługują łuk do miotania kamieni oraz miecz z zębów ryby piły. Pokazano też przedmioty wykonywane z różnych surowców, takich jak obsydian, szylkret, muszle oraz tapę, która jednak różni się od tej afrykańskiej.
Muzeonik wyrusza w świat
W trzech przedziałach pociągu kolei transsyberyjskiej znajdują się multimedia edukacyjne. Każdy przedział ma swój motyw przewodni - w pierwszym prezentowane są bajki i baśnie świata, w drugim -fauna i flora pięciu kontynentów, a w trzecim sylwetki najpopularniejszych podróżników.
Przewodnikiem po multimediach edukacyjnych jest postać Muzeonika – sympatycznego mieszkańca wystawy, który wraz z swoją bandą przeżywał będzie kolejne przygody.
Postaci do bandy Muzeonika zaproponowały żorskie dzieci w ramach konkursu. Oto ich pomysły:
Polskie poznawanie Ameryki Północnej i Południowej
Mimo że Polonia w Ameryce Północnej jest bardzo liczna, trudno byłoby wskazać jakiś wkład Polaków w naukowe poznanie tego kontynentu. Związane jest to z charakterem tegoż wychodźstwa.
Do Ameryki Północnej wyjeżdżali Polacy „w poszukiwaniu chleba”, a nie uciekając przed prześladowaniami. Dotyczyło to także inteligencji. Znana XIX-wieczna aktorka Helena Modrzejewska wyjechała do Kalifornii do teatru, efektem tej podróży była przywieziona przez nią tradycyjna ceramika prezentowana na wystawie. Jest to jeden z nielicznych przykładów przywożenia do Polski obiektów etnograficznych z tego kontynentu.
W Ameryce Południowej było zgoła inaczej, tutaj emigracja była nieliczna. Można jednak pochwalić się kilkoma znaczącymi nazwiskami. Zaliczyć można do nich uczestnika powstania listopadowego Ignacego Domeykę, geologa i inżyniera górnictwa, oraz Ernesta Malinowskiego (syna uczestnika powstania listopadowego), inżyniera drogowego i kolejowego, bohatera obrony Callao w 1866 roku. Zmuszeni do opuszczenia Polski pracowali dla swoich nowych ojczyzn, uzyskując w nich szacunek i pamięć po dzień dzisiejszy. Współcześnie w Ameryce Południowej pracują polscy misjonarze. Pokazywane na wystawie stroje pozyskano od zespołu folklorystycznego, który przyjechał na Śląsk z Peru dzięki misjonarzom.
Rowerem i pieszo do Afryki
Wystawa pokazuje polskich badaczy oraz charakterystyczny teren, kulturę, w której pracowali. W gablocie muzealnej nie można przedstawić złożoności kultury jakiegokolwiek ludu, dlatego pokazywany jest tylko jej fragment.
Egipt, gdzie prowadził badania prof. Kazimierz Michałowski, pokazany jest przez pryzmat wykopanych przez archeologów przedmiotów, nie są to zbiory etnograficzne, w przeciwieństwie do pozostałej części wystawy. Najcenniejsze wykopane przez prof. Kazimierza Michałowskiego obiekty – pochodzące z Faras – znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Na wystawie prezentujemy różne przedmioty, jakie wykopują archeolodzy w czasie swoich prac, a także falsyfikaty i współczesne kopie pełniące funkcję pamiątki dla turystów. Stanowią one bowiem część naszych współczesnych wyobrażeń o starożytnych mieszkańcach Egiptu, czasem błędnych. Na szczególną uwagę zasługują mające kształt mumii figurki uszebti, wkładane do grobu wraz z ciałem zmarłego.
Na początku XX wieku badania etnograficzne prowadził w Afryce prof. Jan Czekanowski, jeszcze jako asystent berlińskiego Muzeum Etnograficznego wziął udział w niemieckiej wyprawie do wschodniej części Afryki Środkowej. Pracował dla muzeów niemieckich, dlatego w Polsce nie ma jego zbiorów. W literaturze opisywał kupowane przedmioty, te pokazane na wystawie zostały współcześnie zakupione na terenie Ugandy. Kulturę ludów Ugandy pokazano poprzez wyroby, naczynia wykonane z włókien roślinnych, których występuje tu całe bogactwo. Przez 100 lat, jakie upłynęły od czasów jego badań, niektóre przedmioty wcale się nie zmieniły, a niektóre zmieniły surowiec, z którego są wykonywane. Pojawił się plastik, ale kształt i funkcja przedmiotu pozostała niezmieniona. Na uwagę zasługuje też warsztat pracy mężczyzny produkującego tapę, tradycyjny materiał, z którego wykonywano stroje. Dzisiaj jest to zawód już ginący, spotkanie go w terenie jest dużą rzadkością, nam się to udało. Wystawa pokazuje zatem przemiany, jakie dokonały się w kulturze badanych przed 100 laty ludów. Polacy prowadzili badania etnologiczne w Afryce głównie w II połowie XX wieku, prof. Jana Czekanowskiego można uważać za prekursora takich badań.
Istotną rolę w popularyzacji wiedzy o kulturach pozaeuropejskich – w okresie międzywojennym – odegrał Ferdynand Antoni Ossendowski. Pierwsze jego prace dotyczyły Azji, później jednak podróżował po Afryce Północnej i Zachodniej. Efektem tych podróży było wiele popularnych w owym czasie książek, które kształtowały wyobrażenia ludzi Zachodu o egzotycznych krainach. Nadal zajmuje drugie miejsce – tuż po Henryku Sienkiewiczu – na liście najczęściej tłumaczonych autorów polskich. Z bogatej listy krajów, które odwiedził, prezentujemy Futa Dżalon oraz obszar Górnego Nigru (Gwinea, Mali). Opisując ten teren, wspomina o istotnej roli griotów – wędrownych śpiewaków, nazywanych też artystami sztuki muzyczno-słownej; pełnili oni także funkcję nauczycieli, znawców historii i prześmiewców, do dzisiaj są bardzo popularni w Afryce Zachodniej. Jest to okazja, aby pokazać bogactwo instrumentów muzycznych tej części Afryki – od znanych w naszej kulturze balafonów poprzez korę i bęben szczelinowy do kolokolo będącego już dzisiaj rzadkością.
Większą część sali poświęconej Afryce zajmuje makieta statku, nawiązująca do wyprawy do Kamerunu organizowanej w latach 80. XX wieku przez Stefana Szolc - Rogozińskiego. W kufrach znajdujących się w jego pobliżu zgromadzono niektóre przedmioty przywiezione przez niego oraz współczesne wyroby pochodzące z tego obszaru. Jako ciekawostkę można wymienić tarczę będącą częścią kolekcji znanego rzeźbiarza Ksawerego Dunikowskiego.
Świat to za mało
W jaki sposób Polacy poznawali świat? Jakich odkryć dokonali? Jakie były szlaki ich wędrówek? Odpowiedzi na te pytania i szereg innych, związanych z poznawaniem świata, daje stanowisko "Świat to za mało".
Aranżacje wystawy zaprojektowała wrocławska pracownia „SOWA-SZENK”. Historia polskiego poznawania świata nie została potraktowana w sposób dosłowny, polegający na odsłonach kolejnych postaci. Dynamikę, a jednocześnie uporządkowanie historyczne narracji nadały wybrane środki transportu, charakterystyczne z uwagi na intensyfikację procesu poznawania danego obszaru geograficznego. W takim kontekście statek został przypisany poznawaniu Afryki, Ameryk oraz Australii i Oceanii, kolej zaś Azji.
Multimedia statku zawierają wiedzę z zakresu powszechnego poznawania świata nie tylko w kontekście historii odkryć geograficznych, ale również podróżopisarstwa, ikonografii czy też nauk pokrewnych. Dają one odpowiedzi na pytania nie tylko kto i gdzie, ale również w jaki sposób. Multimedia to również Leksykon polskiego poznawania świata. Na jednym ze stanowisk zgromadzono kompendium wiedzy o polskich badaczach z uwzględnieniem badanych obszarów oraz dziedzin nauki. To stanowisko zawiera również informacje o ekspedycjach studenckich, roli polskich misji w poznawaniu świata i opowieść o polskich marzeniach kolonialnych.