Ostatni okres życia

Wybuch I Wojny Światowej zmusił Bronisława Piłsudskiego do opuszczenia Galicji. Wyjechał do Wiednia, później do Szwajcarii i Francji.

Jak wspominał Wacław Sieroszewski: „Wojny nienawidził. Niesłychane rzezie, których opisy czytał, fala rozpasania i demoralizacji, jaka zalewała wielkie miasta na tyłach napełniały go odrazą i rozpaczą Spotykałem go w Wiedniu w 1915 roku, gdzie razem z wielebnym biskupem W. Bandurskim pracowali nad ułożeniem „polskiej encyklopedii, mającej powiadomić świat o – prawach, potrzebach i bogactwach Polski”. Kiedy mu zwrócił uwagę, że ten świat o naszych potrzebach i prawach najlepiej powiadomić może nasza własna zorganizowana siła i że brat jego, Józef, o wiele właściwszą i krótszą ku temu drogę obrał, odpowiedział mi z bólem: „Cóż kiedy ja… nie mogę! Każdy służy jak umie…” Podziwiał brata, kochał go bardzo i ufał mu nieskończenie, ale… do wojska nie wstąpił. (…) był człowiekiem zbyt dobrym, zbyt tkliwym, żeby móc ogniem i żelazem wypalać zbrodnie tego świata!”[1].

W Paryżu pracował w Komitecie Narodowym Polskim. Z czasem zaczął podupadać na zdrowiu, miewał co raz częstsze okresy wahań nastroju, objawy apatii.

Wiemy, że podczas spotkań z przyjaciółmi w Paryżu był „(…) rześki, wesoły (…) zachwycający. Przemawiał z taką żywością, i z taką mocą jakby nigdy nie bywał cichy i nieśmiały”[2]. Kiedy indziej w jednym z listów Piłsudski prosił „(…) o słówko do lekarza pana i adres. Muszę pójść koniecznie poradzić się, bo oto już tydzień jak znowu jak choruję na dobre i ciężko przechodzi bronchit”[3].

17 maja 1918 roku utonął w Sekwanie.

Oto opinia prof. dr Jerzego Supada z Akademii Medycznej w Łodzi na temat śmierci Bronisława Piłsudskiego, którą uzyskał Antoni Kuczyński:

„Jeśli chodzi o samobójstwo Bronisława Piłsudskiego, to wydaje mi się, iż było ono spowodowane chorobą, zresztą wspomniał o tym również Józef Babiński. Piłsudski miał nadciśnienie krwi, depresję charakteryzującą się melancholią oraz wykazywał skłonności do impulsywnych, bardzo często zmieniających się działań oraz myśli samobójczych. Moi koledzy psychiatrzy niemalże w stu procentach połączyli zgon Piłsudskiego z jego stanem psychicznym. Wiadomo, że ludzie ze schizofrenią paranoidalną bardzo cierpią i mogą targnąć się na swoje życie. Trudno powiedzieć, czy u Piłsudskiego były początki tej choroby, nie mniej jednak należy przyjąć, że rzucił się do Sekwany z własnego wyboru”[4]

„Uroczystości pogrzebowe odbyły się 29 maja 1918 roku na cmentarzu Montmorency pod Paryżem. Tam do dzisiaj znajduje się mogiła B. Piłsudskiego. Wkrótce po śmierci ukazały się w emigracyjnej prasie polskiej we Francji dwa krótkie wspomnienia o zmarłym”[5]

[1] W. Sieroszewski, „Bronisław Piłsudski urodził się w roku 1866 w Zułowie w pow. Święciańskim, zmarł w roku 1918 w Paryżu”, Rocznik Podhalański 1914-1921; l. s. XXV

[2] Biblioteka Jagiellońska, rękopis nr 8875, tom 2. Cytowany za: J. Staszel, „Bronisław Piłsudski i jego związki z Akademią Umiejętności w Krakowie”, Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN, 2001: 46, s.95

[3] Biblioteka Jagiellońska, rękopis nr 9245, III, karta 69. Cytowany za: J. Staszel, „Bronisław Piłsudski i jego związki z Akademią Umiejętności w Krakowie”, Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN, 2001: 46, s.95

[4] Dokument w posiadaniu A. Kuczyńskiego.

[5] Z.L. Zaleski, „Ś.p. Bronisław Ginet-Piłsudzki”, Jeniec Polski, nr 36 z dnia 6 czerwca 1918 r., s. 1; W. Gasztowtt, „Necrologie”, Bulletin Polonais Litteraire, Scientifique et Artistique, nr 359 z roku 1918, s. 227.