Powrót do Polski

Okres powrotu do Krakowa był ciężki dla Piłsudskiego. Ze względu na brak dyplomu ukończenia studiów nie mógł objąć katedry etnografii na Uniwersytecie Jagiellońskim: „(…) formułki są ważniejsze od istoty rzeczy. Dla uczącego jestem za stary, dla uczonego brak mi stopni naukowych. A jednak jestem jednym i drugim obecnie. Czuję się Polakiem, za granicą nawet jestem rzadkim i podziwianym Polakiem, a dla swoich jestem zupełnie niepotrzebną rzeczą, najwyżej żebrakiem, który kąsek chleba może wyprosić”[1]. Zajął się opracowywaniem swoich zbiorów, czego efektem była praca „Materials for Study of Ainu Language and Folklore” wydana w 1912 roku w Krakowie. Otrzymał propozycję objęcia intratnej posady w Muzeum Etnograficznym Carskiej Akademii Nauk w Petersburgu, jednak brak paszportu uniemożliwił mu wyjazd.

Po serii niepowodzeń w 1911 wyjechał do Zakopanego. Brał czynny udział przy tworzeniu Muzeum Tatrzańskiego. Dzięki bogatej wiedzy wyniesionej z podróży po muzeach m.in. w Londynie, Paryżu, Brukseli, przyczynił się znacząco do tego aby nowy gmach muzeum spełniał wymogi międzynarodowe. Był pomysłodawcą i inicjatorem wydania „Rocznika Podhalańskiego”. Prowadził badania wśród ludności Podhala, kolekcjonował zbiory. Jak wspomina Adam Uziembło:

„(…) Aż wreszcie zjawił się człowiek nowy, człowiek istotnie o wykształceniu etnograficznym, z wyrobionym już nazwiskiem głośnym skądinąd. Był nim Bronisław Piłsudski, król Ajnosów. „Król” niemal autentyczny. Uczony z prawdziwego zdarzenia. (…) Jednak chyba niedługo pozostawał na uboczu. Czynna jego natura nie pozwalała na spoczynek, a należał do ludzi, którzy nieodpartym czarem niewolą każdego już przy pierwszym spotkaniu. (…) W tym siwiejącym nieco panu, starannie ubranym, o niedużej przystrzyżonej bródce było coś niezmiernie pociągającego. Wszędzie gdzie tylko się ukazał, był jakby u siebie w domu, przy swoich. (…) I jakoś z tych rozmów samo wychodziło, że sprawa zabytków jest bardzo pilna, że trzeba je zbierać najstaranniej. (…) I nagle różni ludzie zaczęli znosić najróżnorodniejsze rzeczy. Jedni przez snobizm, inni przez wzgląd na poważną postać pana Bronisława. Bo ten naprawdę chwytał wszystkich za serce”[2].

[1] K. Zawistowicz, „Bronisław Piłsudski, 11.X.1866-17.V.1918., „Sybirak”, I: 1937, s. 45

[2] A. Uziembło, „Ludzie i Tatry”, Kraków 1987, s. 209-2011