Polskie poznawanie świata

Marionetki Wayang Golek

Marionetki Wayang Golek

Ardżuna – marionetka teatru wayang golek purwa

Marionetki wayang golek. W klasycznym teatrze marionetkowym wayang golek, podobnie jak w teatrze cieni, przedstawiane są przede wszystkim odpowiednio przetworzone opowieści zaczerpnięte z Ramajany i Mahabharaty.


Aktorami są tutaj trójwymiarowe lalki wyrzeźbione w drewnie, które nie posiadają nóg. Marionetka jawajska różni się od typowych marionetek budową i sposobem animacji. "Jawajka" składa się z dziewięciu zasadniczych części: głowy; korpusu; rąk, z których każda składa się z dwu części (od ramienia do łokcia i od łokcia do dłoni); 2 patyczków doczepionych do rąk oraz kijka przechodzącego centralnie przez korpus lalki. Na kijku tym osadzona jest najważniejsza część lalki - starannie wyrzeźbiona głowa. Kijek służy narratorowi do trzymania i animowania lalki podczas trwania przedstawienia; marionetka animowana jest od dołu. Lalki ubrane są w batikowe wzorzyste spódniczki, a ich głowy ozdobione są, w zależności od przedstawianego bohatera, wyrzeźbionymi w drewnie koronami, turbanami lub niskimi czapeczkami. Ważną rolę odgrywa tu, podobnie jak w teatrze cieni, kolor i kształt twarzy lalki, np. ludzie ze sfer arystokratycznych mają na ogół białe lub jasne twarze, długie nosy i wąskie oczy, zaś ludzie źli, podobnie jak złe demony o wyłupiastych oczach i sterczących kłach charakteryzują się czerwonym kolorem twarzy. Marionetki są cięższe niż figury teatru cieni, dlatego w typowym zestawie do przedstawienia znajduje się na ogół ok. 60-70 lalek, chociaż w skrzynce na lalki „ kotak wayang” może być ich nawet 120. Większość lalek ma od 40-75 cm wysokości, chociaż są i większe przedstawiające demoniczne olbrzymy i złych królów. Podobnie jak w teatrze cieni, wszystkie lalki są bardzo dokładnie ułożone przed rozpoczęciem przedstawienia. Część po lewej stronie a część po prawej, zgodnie z tradycją, która mówi, że dobre charaktery znajdują się po prawej a złe po lewej stronie. Najważniejszą częścią lalki jest głowa, gdyż ona wskazuje na typ bohatera. Mówią o tym zarówno rysy twarzy, nos i oczy, charakter uczesania i nakrycia głowy (z tyłu wielu nakryć głowy znajduje się Garuda munkur – głowa mitycznego ptaka Garudy), jak i kąt nachylenia głowy. Typowe przedstawienie wayang golek, podobnie jak teatr cieni, trwa całą noc. Muzycy zaczynają grać ok. 19.30 -20.00, po wieczornych modlitwach. Dalang pojawiają się na scenie ok. 21.30 i po wprowadzeniu w przedstawienie, rozpoczyna się wprowadzająca muzyka. Spektakl trwa bez przerwy i kończy się przed poranną modlitwą następnego ranka, ok. 3.30-4.30. Większość przedstawień wayang golek odbywa się w związku z różnymi świętami i rytualnymi celebracjami, takich jak wesele czy obrzezanie; rzadziej podczas takich rytuałów, jak oczyszczenie rytualne jakiegoś miejsca bądź człowieka. Liczba widzów takiego przedstawienia zależy nie tylko od bardzo dobrze przygotowanego święta, ale także od kwalifikacji i nazwiska dalanga prowadzącego przedstawienie. Jest on traktowany jak supergwiazda; on animuje wszystkie lalki, prowadzi większość narracji i dialogów, a także śpiewa wiele pieśni podczas trwania spektaklu. On także kieruje orkiestrą gamelanową, dając sygnał orkiestrze przy pomocy dwóch instrumentów: drewnianych klapek campala trzymanych w lewej ręce, chowanych natychmiast po sygnale do skrzynki i metalowych talerzyków kecrek, które zawieszone na piersiach marionetki, wprawiane są w ruch przez prawą stopę narratora. Te instrumenty używane do zaznaczenia początku i końca muzycznych sekwencji, by podkreślić narrację dalanga, rytmikę podczas muzycznych partii i regulowania tempa muzyki. Dalang jest nie tylko głównym prowadzącym przedstawienie, ale także główną osobą w trupie teatralnej. Chociaż ma swoich asystentów, to on zarządza całym zespołem, prowadzi negocjacje z organizatorami zamawiającymi przedstawienie, odpowiada za całość. Ale też i jego wkład w przedsięwzięcie jest nieporównywalnie większy niż innych członków grupy; lalki, orkiestra gamelanową czy stroje to bardzo duża inwestycja

Ardżuna – marionetka teatru wayang golek purwa
Ardżuna – marionetka teatru wayang golek purwa
Jawa, kon. XIX w.; nr inw. 21163/MEK; fot. M. Wąsik
Drewno rzeźbione, polichromowane; spódnica batikowa; dług. dł. tułowia z głową 29; dł. spódnicy 46 cm

Lalka przedstawia jednego z głównych pozytywnych bohaterów Mahabharaty - szlachetnego Ardżunę, trzeciego z pięciu braci Pandawów, walczących o odzyskanie tronu z rąk uzurpatorów. Ardżuna ma wiele przydomków i imion: świetlany, błyszczący, srebrny, zwycięski, posiadacz łuku Gandawy i wiele innych. Wśród braci jest najbardziej stanowczy. Jako bohater nobliwy ma białą twarz, wąskie oczy, prosty nos i małe smukłe ciało oraz charakterystyczne uczesanie, bardzo finezyjnie zakręcone czarne włosy, cechujące braci Pandawów. Jego skierowane w dół spojrzenie świadczy o samokontroli. Ma pełne gracji ruchy, a głos niski i delikatny. Jest miły i uprzejmy dla ludzi, których szanuje, ale bezlitosny dla swoich wrogów, których bez skrupułów zabija.


Bhima - marionetka teatru wayang golek purwa
Jawa, kon. XIX w.; nr inw. 21173/MEK; fot. M. Wąsik;
Drewno rzeźbione, polichromowane; spódnica batikowa; wys. całkowita ok. 81 cm, dług. tułów z głową 43; spódnica 47,5 cm

Lalka wyobraża Bhimę (Bhimasena) pozytywnego bohatera Mahabharaty, drugiego z pięciu szlachetnych braci Pandawów, odznaczającego się niezwykłą siłą. Jego imię znaczy straszliwy, choć jest postacią pozytywną, walczącą ze złymi demonami i olbrzymami. Jest lojalnym, ale okrutnym w walce wojownikiem, znanym ze swej siły, brawury i często niepohamowanych emocji, ale zawsze w szlachetny celu. Porusza się nagłymi długimi krokami, a jego głos odstrasza wrogów. Spośród braci wyróżnia się potężną posturą ciała i groźnym wyglądem, co podkreślają okrągłe oczy, wydatny nos i para szponiastych czerwonych pazurów, będących straszliwą bronią w walce. Szczególnym jego wyróżnikiem, uosabiającym moc, jest opleciony wokół szyi wąż zamiast naszyjnika. Jako syn boga wiatru Bhima potrafi też fruwać.

Marionetka teatru wayang golek purwa: Hanuman
Marionetka teatru wayang golek purwa: Hanuman
Jawa, kon.XIX w.; nr. Inw. 21196/MEK; fot. M. Wąsik
Drewno rzeźbione, polichromowane; spódnica batikowa; dług. tułowia z głową 34; spódnica- 49 cm

Lalka przedstawia Hanumana, jednego z głównych pozytywnych bohaterów Ramajany. To minister króla małp Sugriwy, wielki i bezgranicznie oddany sojusznik Ramy; jako dowódca małpich wojsk dzielnie walczy z demonicznym królem Lanki - Rawaną i jego wojskami, by pomóc Ramie w odzyskaniu jego małżonki Sity. Jest przybranym synem boga Wayu i pomocnikiem bogów w zwalczaniu złych sił; wyposażony przez nich w ponadnaturalne moce, został upoważniony do zrzucenia olbrzymiej góry na ciało Rawany. Jest zarówno doskonałym doradcą jak i wojownikiem. Jego spryt i przebiegłość pozwala mu na pokonanie całej armii demonicznych wojsk. To typ silnego bohatera, ale w odróżnieniu od innych tego typu postaci, ma białą twarz.

Marionetka wayang golek – Petruk
Marionetka wayang golek – Petruk
Jawa, kon. XIX w.; nr inw. 19027/MEK; fot. M. Wąsik
Drewno rzeźbione, polichromowane; spódnica batikowa; dług. całk. 71 cm; tułów z głową: 31 cm; spódnica: 45,5 cm

Petruk to bohater należący do specyficznych bohaterów, występujących tylko w indonezyjskiej wersji Mahabharaty lub Ramajany, nazywanych punakawan. To błaznowaci służący i doradcy zarazem, pojawiający się w antraktach głównych wątków. Różnią się oni znacznie swym wyglądem i manierami od bohaterów z wyższych sfer. Często posiadają paskudne twarze i zniekształcone ciała, a ubrani są najczęściej w zwykłą wiejską odzież, kontrastującą z dopracowanym dworskim stylem większości charakterów występujących w sztuce. Także ich styl mówienia jest szorstki, obcesowy, nierzadko rubaszny. Mimo to są bardzo dobrymi i mądrymi doradcami, na co wskazuje już sama ich nazwa, punakawan, wywodząca się od słów „pono” – jasna wizja, przebiegłość i „kawan” – towarzystwo. Bohaterowie ci pojawiają się w tradycyjnych przedstawieniach pomiędzy północą a 3 godziną rano, by w komediowy sposób przedstawić aktualne sprawy społeczno-polityczne, a ich popisy potrafią utrzymać widzów w napięciu przez kilka godzin. Widzowie przychodzą specjalnie na ich występy, bo jeśli główne wątki przedstawianych od wieków sztuk są im doskonale znane i z góry wiadomo jaki będzie koniec akcji, to z gry punakawan zawsze można się dowiedzieć czegoś nowego, chociażby lokalnych plotek czy nowinek. Przedstawiony tu Petruk to jeden z błaznowatych doradców, średni syn boskiego Semara; razem z ojcem i braćmi, Bagongiem i Garengiem, zawsze walczy po stronie prawdy. Petruk wyróżnia się wysokim wzrostem, bardzo długim nosem i szczególnie ciętym językiem. Ma oszpeconą, "ospowatą" twarz i zniekształconą z tyłu głowę, a włosy zebrane na czubku głowy i splecione w warkoczyk.

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.