Obiekty z kolekcji Michała Siedleckiego

Kris to jednocześnie broń i przedmiot kultowy. Uważany jest za narodową broń indonezyjską, jego pochodzenie i początki do dziś są przedmiotem dyskusji i nie do końca wiadomo, kiedy powstał jako oddzielny typ broni.

Jednak większość uczonych jest zgodna, że kris znany nam w obecnym kształcie nie pojawił się wcześniej niż około połowy XIV wieku i został wytworzony przez rozwinięte feudalne społeczeństwa wieków średnich. Z czasem jego użytkowanie i naśladowanie rozpowszechniło się także wśród plemiennych społeczeństw. Uważa się, że wszystkie jego obecne formy wykształciły się z tzw. krisu Majapahit, pochodzącego z wczesnego okresu feudalnego imperium Madżapahit (Majapahit) (wczesny XIII – wczesny XVI w.), które przekształciło w swoje wasalstwa prawie całe terytorium dzisiejszej Indonezji. Krisy typu Majapahit charakteryzują się tym, że ich głownie wraz z rękojeściami wykute są z jednego kawałka żelaza. Wierzenia i legendy umieszczają go w czasach bardzo odległych, prehistorycznych. Wierzy się, że sztylety te obdarzone są magiczną mocą, własną duszą i wolą, które zawarte są przede wszystkim w ich głowniach. Ta moc związana jest zarówno z kształtem ostrza, jak i znajdującym się na nim specyficznym wzorem, powstałym w skomplikowanym procesie kucia. Kris o odpowiedniej głowni i wzorze może sprowadzić dobrobyt i odpędzić zło, zapewnić płodność i urodzaj, a także ochronić przed wszelkimi niebezpieczeństwami i nieszczęściami. Ma on wiele symbolicznych znaczeń nawiązujących do mitologii indyjskiej. Może wyrażać związek lingi i yoni, reprezentujących boski pierwiastek męski i żeński, które symbolizują urodzaj i płodność, a także wieczność i moc. Kris właściwie od ponad wieku nie spełnia już roli broni, ale wciąż zachowuje swoje funkcje kulturowe. Sztylet ten oprócz magiczno-religijnego znaczenia zachował znaczenie ceremonialne: pan młody zakłada go na ślub i nosi podczas wesela, a chłopiec podczas obrzezania. Kris składa się z obosiecznej głowni, rękojeści i pochwy, ale każda z tych części zawiera w sobie wiele znaczących detali, które określają nie tylko kształt, jakość i charakter broni, ale także miejsce jej pochodzenia.

Kris falisty w pochwie
Jawa, Surakarta (Solo) XIX w.
Zbiory MEK; kolekcja M. Siedleckiego; nr inw. 36179/ MEK; fot. Marcin Wąsik

Głownia (wilah) kształtu (dapur) falistego składająca się z 7 fal (luk); nakładka ganja z ząbkowaniem grening przy dłuższym końcu; na zgrubieniu gandik, zwanym twarzą krisa charakterystyczny element, Belalai gajah – trąba słonia; wyraźnie zaznaczona linia Ada-ada biegnąca wzdłuż przez środek głowni; wzór pamor niewidoczny; dł. 27,5 cm

Rękojeść ukiran okuta mosiężną ornamentowaną blachą, wzór roślinny puncowany. Pochwa drewniana w całości okuta blachą mosiężną; łódkowata część wrangka typu odświętnego ladrang; metalowy „rękaw” pendok typu bunton - całkowicie zakrywający dolną część pochwy gandar; wzory floralne, puncowane; dł. 37,5cm

Kris falisty w pochwie
Jawa XIX w.; zbiory MEK, kolekcja Michała Siedleckiego;
nr inw. 36180/MEK; fot.M. Wąsik

Głownia (wilah) kształtu (dapur) falistego składająca się z 9 fal (luk); nakładka u podstawy głowni, ganja, z ząbkowaniem grening przy dłuższym końcu; na zgrubieniu gandik, zwanym twarzą krisa charakterystyczne elementy: Belalai gajah – trąba słonia oraz lambe gajah – usta słonia; wzór pamor w formie „chmurek” i linii falistych; dł. 35 cm

Rękojeść ukiran rzeźbiona w kości posiada kształt małpiatki lori - uważanej za ducha opiekuńczego krisa. Pochwa drewniana z górną łódkowatą częścią wrangka typu odświętnego ladrang;

Kujang/kudi – tradycyjna broń rytualna
Indonezja, Jawa zach. XIX w.; nr. inw. 36181/MEK; fot. M. Wąsik

Głownia niewielka, częściowo obosieczna,  o charakterystycznym kształcie przypominającym sylwetkę delfina lub ptaka; posiada cztery małe otworki w najszerszej części głowni oraz prosty wzór pamorowy w postaci lekko falistych linii. Rękojeść drewniana w kształcie głowy ptasiej z wyraźnie zaznaczonym dziobem i oczami. Pochwa drewniana szeroka, z obejmą z blachy w górnej części. Ta symboliczna broń jest połączeniem dawnych sundajskich i hinduistycznych wierzeń, według których główna forma tej broni nawiązuje do kształtu wyspy Jawy. Charakterystyczne dziurki na głowni, których mogło być od 3-5, miały symbolizować  indyjską trójcę Trimurti (Brahma, Wisznu, Śiwa), a 5 dziurek  interpretowano jako pięć filarów islamu. Do końca 19 wieku był uważany za symbol niepodległości.