Obiekty ilustrujące

Torba – juk transportowy „umneger” 

Torba - juk w kształcie zbliżonym do trapezu, wykonany z kory brzozowej obciągniętej skórą irchową. Do górnej krawędzi doczepione dwa rzemienie skórzane, służące do wiązania. Juk ozdobiony został paciorkami szklanymi i pasem tkaniny bawełnianej, pozyskiwanymi przez Ewenków drogą wymiany handlowej od Rosjan. W języku Ewenków juk tego typu określany jest jako umneger. Tego typu torby – juki wykorzystywane były do transportu żywności i dobytku ewenkijskich pasterzy. Zakładano je w parach, przerzucając przez grzbiet renifera i mocując skórzanymi rzemieniami. W miarę jak stopniowo zanikał koczowniczy tryb życia ewenkijskich pasterzy (wymuszony przez zmiany cywilizacyjne i polityczne), zanikała też i umiejętność wytwarzania we własnym zakresie powszechnych niegdyś juków i naczyń zasobowych wykonywanych z kory i skóry. Umneger są zatem przykładem dawnego rzemiosła hodowców reniferów z syberyjskiej tajgi.

Cennym uzupełnieniem obiektu są fotografie Andrzeja Dybczaka, etnografa i filmowca – dokumentalisty, twórcy obrazu Gugara poświęconego życiu współczesnych Ewenków. Dybczak przebywał wśród Ewenków, na terenach pomiędzy Dolną Tunguzką a Czuną, w pierwszych latach XXI wieku. W trakcie kręcenia filmu przebywał również w obozowisku nielicznych już koczowników – hodowców reniferów, którzy wypasają swe stada w tajdze. Wówczas też, uwiecznił skromny, koczowniczy ekwipunek, wśród którego znalazły się ustawione w rzędach wraz z siodłami współczesne juki umneger, niemal identyczne, jak te pochodzące z kolekcji MEK.

Skrócona nota katalogowa: 59096/MEK – juk (umneger) na renifera; Rosja, Syberia; grupa etniczna: Ewenkowie (dawna nazwa Tunguzi); 2 poł. XIX w.

Kaftan

Kaftan wykonany ze skóry bez włosia, ozdobiony skórzanymi aplikacjami, rzemieniami, paciorkami szklanymi i doczepionymi na wysokości ramion oraz bioder kępkami włosia (końskiego?). Kaftan uszyty jest ze specjalnie wykrawanych płatów skóry, które zszywane ukośnie tworzą charakterystyczny, trójkątny „ogon”, typowy dla stroju Ewenków (Tunguzów).  Przód z rozcięciem, wiązanym rzemieniem na wysokości pasa. Obydwie poły przedniej części kaftana ozdobione są aplikacjami z tkaniny bawełnianej, na którą naszyte zostały czarne i białe paciorki szklane. Wzdłuż krawędzi rękawów, na ramionach i poniżej pasa aplikacje skórzane w kształcie zachodzących na siebie zakładek. Aplikacje – zakładki znajdujące się poniżej linii pasa, powtarzają kształt trójkątnego „ogona”, którym zakończony jest u dołu kaftan. Dolna krawędź ozdobiona resztkami brązowego futra. Kaftan był pierwotnie miejscami barwiony, o czym świadczą wyblakłe fragmenty skórzanych aplikacji.

W zachowanej dokumentacji nie ma jasności co do szczegółowego pochodzenia obiektu, jak i funkcji jaką pełnił, jednak z pewnością pochodzi on sprzed 1900 roku. Pierwotnie opisany był jako kaftan Samojedów (Nieńców), lecz pewne jego cechy (m. in. tzw. „tunguski ogon”) wskazywać mogą na pochodzenie lub wpływy ewenkijskie (tunguskie). Z kolei ozdoby w postaci rzemieni i wiązek włosia (i nie zachowanych innych akcesoriów), wskazywać mogą na rytualne zastosowanie tego typu odzieży. Możliwe, że kaftan stanowił część ekwipunku szamana, będącego zarówno dla Nieńców jak i Tunguzów swoistą „instytucją” o niezwykle rozbudowanym zakresie działania.

Skrócona nota katalogowa: 19109/MEK – kaftan; Rosja, Syberia, gr. etn: Ewenkowie (dawna nazwa: Tunguzi), 2 połowa XIX wieku

 

Pudełko z kory brzozowej

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów jakuckiego rzemiosła były wyroby z kory brzozowej i skóry. Do najważniejszych należały duże skórzane kadzie zwane chałłogos, które przeznaczone były na kumys, czyli kobyle mleko oraz uzupełniające je małe wiadra, które zwano tursuk. Podobne naczynia, lecz wykonane z kory brzozowej służyły do dojenia krów i przechowywania w nich mleka. Oprócz nich Jakuci wyrabiali z kory brzozowej wiele innych, różniących się kształtem, skalą wielkości i techniką wykonania pojemników – pudełek na drobne sprzęty i żywność. Przykładem są okrągłe, małe pudełka przeznaczone na igły, nici i inne narzędzia wykorzystywane przez kobiety do szycia i reparacji odzieży. Niektóre z nich posiadały wieka – przykrywki, inne miały formę otwartej „puszki” zdobionej rysunkami wydrapanymi lub wykonanymi za pomocą barwinków roślinnych. Warto wspomnieć, że za czasów Sieroszewskiego, kora brzozowa była jeszcze w powszechnym użyciu jako materiał do wyrobu naczyń i pojemników. Natomiast już w pod koniec XIX wieku nie używano kory brzozowej do chowania (zawijania) ciał zmarłych i do pokrywania ścian urasów – jakuckich szałasów kształtem przypominających indiańskie tipi.

Skrócona nota katalogowa: 9722(1-2)/MEK – naczynie z kory z drewnianym wiekiem; Rosja, gr. etn.: Jakuci (Sacha, Sakha); przed 1900 rokiem

 

Plecak – wór skórzany „kałacz”

Wór skórzany – rodzaj sakwy (plecaka), przeznaczony mógł być zarówno do przewieszania przez grzbiet zwierzęcia (konia) lub do przenoszenia na plecach. Charakterystyczną cechą jest jego gruszkowaty kształt. Górna krawędź wora posiada ściągacz wykonany z przewleczonego przez otwory rzemienia oraz dwie zawieszki do przeciągania pasów (troków) służących do jego mocowania na grzbiet zwierzęcia.

Wór pochodzi z terenów wschodniej Syberii, z Jakucji (Jakuci używali skórzanych worów określanych jako „simir” do przechowywania płynów) lub położonych dalej na wschód obszarów Magadanu, Czukotki lub Kamczatki. Intrygującym elementem – swoistą „dekoracją” jest częściowo zatarty, wykonany z resztek zachowanego włosia napis, z którego do dziś można odczytać zapisane rosyjskim alfabetem: Bapшaba (Warszawa). Najprawdopodobniej, wór stanowił wyposażenia – własność polskiego zesłańca, który z bliżej niewiadomych przyczyn (sentymentalnych?, praktycznych?) „ozdobił” nim swoją własność. Jednak właśnie przez ten zatarty częściowo napis, obiekt ten stanowi doskonały przykład więzi, jakie poprzez biografie zesłańców, łączyły odległą Syberię z utęsknioną ojczyzną. Jest to też poniekąd egzemplifikacja losów samego Sieroszewskiego.

Skrócona nota katalogowa: 19011/MEK – wór skórzany; Rosja, Jakucja?; wyrób polskich zesłańców syberyjskich, przed 1900 rokiem.

 

Obuwie zimowe

Obuwie zimowe, futrzane z wysokimi cholewami z futra z tzw. łapek reniferowych, czyli wąskich pasów skóry z miękkim futrem, pochodzącym z młodego renifera. Wyrób Jakutów na potrzeby własne.

Skrócona nota katalogowa: 19165(1-2)/MEK – obuwie; futro z tzw. łapek reniferowych, skóra; Rosja, Jakucja, gr. etn.: Jakuci, przed 1890 rokiem