12.12 MODEL KAJAKA JEDNOOSOBOWEGO

nazwa własna: ehzelech, bajdarka

pochodzenie: grupa etniczna Aleuci, Wyspy Komandorskie, państwo – Federacja Rosyjska

datacja: koniec XIX wieku

wymiary: długość 42 cm, szerokość 6,5 cm, wysokość 6,5 cm

surowiec: drewno, skóra

Kajak w języku Aleutów z Wysp Komandorkich określany jest jako ehzelech, ikach albo ehlech, popularnie zwany jest  bajdarką. Znane są jedno, dwu i trzyosobowe kajaki (tzw. jedno, dwu i trzyluczki). Prezentowany model przedstawia aleuckiego myśliwego w pełnym ekwipunku wraz z charakterystycznym kajakiem wykonanym w pomniejszonej skali, lecz identyczną techniką i z tych samych materiałów, co kajaki naturalnej wielkości. Konstrukcję szkieletu stanowią drewniane tyczki, a poszycie powstało ze specjalnie wypreparowanych skór. Postać myśliwego odtworzona została z precyzyjną wiernością: ubrany jest w wodoodporną kamlejkę, głowę wieńczy drewniany daszek (w języku Aleutów tanykjugch albo czachudach, po rosyjsku zwany kandyrok), zabezpieczający twarz przed wodą lub oślepiającym słońcem. Model wykonany został przez Aleutów, zleceniodawcą był Benedykt Dybowski, który już wówczas miał na uwadze konieczność jak najobszerniejszego zilustrowania kultury paleoazjatyckich myśliwych, zamieszkujących Wyspy Komandorskie. Zdając sobie sprawę, że ze względów czysto logistycznych, wśród pozyskanych „oryginalnych” przedmiotów, którymi posługiwali się oni na co dzień, nie mogą znaleźć się kajaki (bajdarki) naturalnych rozmiarów, zlecił wykonanie modeli w odpowiedniej skali. Zabieg zastosowany przez Dybowskiego, był próbą ratowania obrazu unikalnych kultur etnicznych dalekowschodniej Syberii i Wysp Pacyfiku. Powstaniu modelu przyświecała idea prezentacji kultur Kamczatki i Wysp Komandorskich na ekspozycjach muzealnych. Obecnie obiekty te są nie tylko ważnym elementem kolekcji, ale i bezcennym przykładem ilustrującym XIX wieczne koncepcje i sposoby gromadzenia oraz prezentowania kultur etnicznych w przestrzeni muzealnej.

Eksponat pozyskany w terenie przed 1883 rokiem przez Benedykta Dybowskiego podczas jego drugiego pobytu na Syberii i Kamczatce w latach 1879-83.

 

Eksponat wypożyczony z Muzeum Etnograficznego w Krakowie (18 986(1-2)/MEK).

 

Źródła

Dybowska Maria – Kamczatka i jej ludy autochtoniczne w fotografii, tekstach i eksponatach Benedykta Dybowskiego, Warszawa 2003.

Dybowski Benedykt – Wyspy Komandorskie, Warszawa 1884.

Kuczyński Antoni – Ludy dalekie a bliskie, Wrocław 1989.

Istoriko-etnograficzeskij atlas Sibiri, Moskwa - Leningrad 1961.

Alieuty. Katalog  kolliekcyij Kunstkamery, Sankt-Peterburg 2014.

 

Opracował: Jacek Kukuczka