Biogram

Jan urodził się w Warszawie 1846 roku. Pochodził z mieszanego małżeństwa Polaka z Niemką Teklą, z domu Schur. Po śmierci ojca, kiedy miał 6 lat, matka ponownie wyszła za mąż za Tomasza Marcinkiewicza, szewca, który miał swój zakład na ulicy Daniłowiczowskiej 8, znany dom „Pod Królami”, dawniej Biblioteka Załuskich.

Ojczym wychował Kubarego w duchu patriotycznym. Pod jego wpływem Jan jako uczeń szóstej klasy I Gimnazjum Warszawskiego przyłączył się do ruchu niepodległościowego i wziął udział w powstaniu styczniowym w 1863 roku.

Po upadku powstania wyjechał do rodziny matki do Drezna w Niemczech. W 1864 roku powrócił jednak do Polski i według różnych źródeł, podejmując studia lekarskie w Szkole Głównej, nawiązał kontakt z władzami carskimi udzielając informacji o życiu studenckim. Szargany z tego powodu wątpliwościami moralnymi ponownie uciekł za granicę.

Przebywał m.in. w Hamburgu, gdzie poznał bogatego armatora J.C. Godeffroya, którego flota handlowa operowała na Pacyfiku. Bankier ten był także mecenasem nauki i sztuki, prowadził prywatne muzeum gromadząc, dzięki kapitanom swych statków, zbiory etnograficzne z Mórz Południowych. Godeffroy szybko zorientował się w zdolnościach językowych i zainteresowaniach naukowych młodego Kubarego i zaproponował mu 5-letni kontrakt polegający na badaniu wysp Oceanii, a w szczególności mało wówczas znanej Mikronezji. 1 maja 1869 roku Jan wyruszył z Hamburga na pokładzie statku „Wandrahm” w kierunku Mórz Południowych.

We wrześniu tego samego roku Kubary dotarł na Samoa, gdzie w ciągu kilku miesięcy przeszedł szkolenie w zakresie swych obowiązków pod okiem dr E. Graffe, przedstawiciela Muzeum Godeffroya. Rozpoczął samodzielne badania terenowe opracowując m.in. studium o ustroju rodzinnym tubylców Samoa oraz wysłanie do muzeum kolekcji ptaków.

W 1870 roku przybył do Mikronezji – wpierw na Wyspy Marshalla, a później na Karoliny. Podczas 5-miesięcznego pobytu na atolu Ebon stworzył jego szczegółowy opis, mapę oraz słowniczek lokalnego języka. Materiały te przesłał do czasopisma „Journal des Museum Godeffroy”.

Na Karolinach spędził kilka miesięcy na wyspie Yap. Kubary napisał obszerne sprawozdanie z tego pobytu, w którym znalazł się po raz pierwszy obszerny opis kamiennych pieniędzy mieszkańców tej wyspy.

Kolejnym rejonem pracy badawczej Kubarego były wyspy Palau, gdzie przebywał ponad 2 lata. Należy podkreślić, iż częstokroć był pierwszym białym człowiekiem na niektórych atolach. Wyprawy te nie były bezpieczne, jednak Kubary miał zdolność szybkiego zjednywania sobie przyjaznej postawy tubylców. Duże znaczenie miało tu także jego wykształcenie medyczne nabyte w Szkole Głównej. Dzięki niemu uratował niejedno życie zyskując pełne zaufanie lokalnych mieszkańców a nawet honorowy tytuł wodza. Wtajemniczony został także w sekretne obrzędy mieszkańców.

Na Palau Kubary zbierał okazy ornitologiczne, entomologiczne, ichtiologiczne i malakologiczne. Wiele z nich nie było jeszcze wówczas znanych nauce. Plonem naukowym jego badań były prace publikowane m.in. w „Journal des Museum Godeffroy” oraz innych czasopismach niemieckich.

W 1873 roku udał się na wyspy grup Yap i Truk a następnie na Ponape, gdzie zatrzymał się na dłużej badając ruiny wymarłej cywilizacji. W 1874 roku powrócił do Europy. Godeffroy w uznaniu osiągnięć badawczych przedłużył kontrakt z Kubarym o kolejne pięć lat. Jednocześnie uzyskał dla niego pozwolenie na odwiedzenie Warszawy, dzięki czemu nawiązał on kontakty z tamtejszym środowiskiem naukowym. Wziął też udział w II Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie.

Po powrocie na Ponape, Kubary podejmował wyprawy na sąsiednie wyspy, szczególnie na Fefan oraz Nukuoro. Efektem tych badań była obszerna monografia wydana w Hamburgu w 1900 roku. Zawiera związek małżeński z Anną Yelliot, córką amerykańskiego misjonarza-metodysty i wyspiarki z Pohnpei. W 1879 roku po bankructwie sponsora, J.C. Godeffroya, Jan Stanisław Kubary zmuszony został do podejmowania różnych prac w celu utrzymania siebie i rodziny. Na Ponape prowadził plantację orzechów kokosowych, która jednak została zniszczona przez tajfun. Następnie próbował zatrudniać się w muzeach europejskich jak też w Japonii. Na kilka lat trafił do Nowej Gwinei, gdzie kierował plantacją w Constantinhafen. Ostatecznie powrócił na swoje ukochane Ponape. Wyniszczony przez intensywne badania, podróże i choroby zmarł tam 9 października 1896 roku.

Badania Kubarego wniosły unikalny wkład w poznanie Oceanii – Polinezji, Mikronezji i Melanezji. Dotyczyły one różnych dziedzin – etnografii, zoologii, lingwistyki, antropologii, botaniki a także geografii i topografii. Rozprawy Kubarego włączane były do prac innych badaczy. Jego opracowania zaliczane są do klasyki literatury etnograficznej. Polski uczony L. Krzywicki napisał: „Studia naszego ziomka… są przyczynkiem do nauki, który pozostanie na zawsze”.