Wprowadzenie

Jan Kubary spędził około trzydziestu lat na badaniu wysp Mikronezji. Był pierwszym Polakiem, który dotarł na ten odległy archipelag. Cały ten okres poświęcił na gromadzenie zbiorów, pisanie prac oraz życie i pracę wśród lokalnych mieszkańców tych wysp.

Postać badacza i wagę badań Kubarego przybliża redaktor J.D.E Schmeltz we wstępie do dzieła Ethnographische Beitrage zur Kenntnis des Karolinen Archipels, porównując polskiego badacza do „samotnego wędrowca”, który na wzór pszczoły gromadził „cegiełki” nauki:

„Wyposażony w nadzwyczajny dar obserwacji, żył i pracował Kubary w ciągu tego okresu […] w tym świecie wyspiarskim, odciętym od ruchu światowego, na wzór samotnego wędrowca na pustyni życia. Z niesłabnącą wytrwałością gromadził, mimo licznych przeciwności i przy wyrzeczeniu się wszelkich i każdej przyjemności z osobna, na wzór pszczoły, cegiełki, z których gmach etnologii archipelagu Karoliny z czasem w głównej mierze dzięki niemu będzie mógł zostać wniesiony”¹.

Jan Kubary był badaczem terenowym. Jak pisał angielski badacz F.W. Christin w monografii "The Caroline Islands":

„Ci, którzy będą pracować na wodach Mikronezji, mogą brać dobry przykład z dyskretnej, staranne pracy tego prawdziwego męża nauki. Przez wiele lat na tych odległych wyspach poświęcił niezrównaną i niestrudzoną energię na wyjaśnienie problemów, które zajmowały wielu europejskich uczonych, którzy w fotelu, w swoich pracowniach w domu, są niejednokrotnie skorzy rozstrzygać na poczekaniu, kilku pociągnięciami pióra kwestie, których znaczenie sprawdzili tylko skrzywionym palcem. Za często ci, którzy nosili brzemię na swych barkach, są usuwani w niewdzięczne zapomnienie. […] Tacy mężowie, jak Kubary, w czasie życia doznają skąpych podziękowań, lecz ich chwała powinna być wdzięcznym obowiązkiem wszystkich, którzy cenią odwagę i incjatywę”².

Wystarczy wspomnieć wkład Jana Kubarego w badania wysp Nukuoro, które pod względem etnograficznym zaliczane są do najbardziej interesujących w Mikronezji. Według Kubarego były one pierwotnie niezamieszkane. Dopiero przybycie 2 czółen z mieszkańcami sąsiedniej wyspy Nukufetan zapoczątkowało ich zasiedlenie. "Wyniki tego rodzaju badań Kubarego są wsprost zadziwiające i stanowią dowód jego niespożytej energii i skrupulatności"³.

Ludwik Krzywicki po śmierci Kubarego napisał „Wątpię, czy u nas pojęto dostatecznie całą wartość poszukiwań Kubarego. Studia naszego ziomka są przyczynkiem do nauki, która pozostanie na zawsze”. Oby z tą nauką i pamięć o jego osobie przetrwała dalej „znanego wszystkim etnografom z najlepszej sławy badacza”⁴.