Dorobek naukowy

W ciągu 26 lat swojego pobytu na odległych wyspach Mórz Południowych, Jan Kubary publikował wyniki swych badań na łamach europejskich czasopism, przedstawiając czytelnikom obraz kultury mieszkańców Mikronezji.

Jego sprawozdanie z wyspy Samoa ukazało się w „Tygodniku Ilustrowanym”. Była to pierwsza polska relacja z tego rejonu. Kubary tak opisał ówczesną sytuację na wyspach:

„Tuż za misjonarzami sunęły się za zyskiem goniące okręty, z całą czeredą chciwych bogactw rabusiów. W spokojnych, palmami pokrytych siołach krajowców, usadowili się misjonarze, by ich nauczać, a w ślad za nimi i zbiegi z Botany-Bay i Norfolk, by ich demoralizować (…)”¹.

Wkład Kubarego w poznanie Oceanii jest niekwestionowany. Wystarczy wspomnieć stworzony przez niego słowniczek języka ebońskiego, jedyny jak na owe czasy. Unikalny jest także zbiór jego fotografii oraz zapisów na wałkach fonograficznych. W 1881 roku L. Friedrichsen opublikował „Sudsee Typen: Anthropolisches Album de Museum Godeffroy in Hamburg”, album zawierający ponad 400 fotografii, w większości wykonanych przez Kubarego. Były to zdjęcia mieszkańców wysp Samoa, Ponape, Yap, Truk, Mortlock, Lukonor, Kaniet i Pingalop. Prawdopodobnie był pierwszym Europejczykiem, który wykonywał tego typu fotografie.

Dr Wilhelm Muller, autor monumentalnej monografii pt. "Yap" (Hamburg, 1917) napisał: "(...) choć nie był naukowo przygotowanym, ten człowiek zrobił więcej dla poznania Mikronezji niż ktokolwiek przed nim a nawet później przed przybyciem Hamburskiej Ekspedycji na Morza Południowe"².

Po jego śemirci w dowód jego zasług wystawiono pomnik na wyspie Ponape, jako jedynemu Polakowi na Oceanii. Z inicjatywy uczonych niemieckich, w komitecie znaleźli się ponad to prawnik z Warszawy Bolesław Matuszyński oraz siostra Kubarego, Julia Światłowska.

Na tabliczce widnieje napis: „Joh. Stanislaus Kubary. 13 Nov. 1846-Oct. 1896” jakże inny od planowanego „J.S. Kubary, niezmordowany badacz Mórz Południowych, urodzony w Warszawie 13 listopada 1846 roku, zmarł na Ponape 9 października 1896 roku”. W dowód uznania potomnych w Atolu Ailinglapalap na Wyspach Marshalla nazwano jest Wyspa Kubarego. Z kolei na północy Nowej Gwinei niemieccy uczeni jadną z gór w pasmie Finisterra nazwali „Kubary-Berg”.