Araukanie

Terminem Araukanie określano wszystkich Indian zamieszkujących tereny na południe od rzeki Bio-Bio. Współczesna antropologia dzieli ich na kilka grup, między innymi Mapuche i ta nazwą coraz częściej określa się wszystkich Araukanów.

Tereny zamieszkiwane przez Araukanów pod koniec XV wieku próbowali zagarnąć Inkowie, którzy dotarli tylko do rzeki Maule. Już w XVI wieku Araukanie zetknęli się Hiszpanami i od tej chwili zaciekle bronili swej niezależności i odrębności kulturowej. Indianie szybko zrozumieli, że muszą się zjednoczyć wobec agresji obcych napastników. Poszczególne grupy Indian zaczęły powierzać kierownictwo nad sobą wybitnym jednostkom wybieranym na zgromadzeniu naczelników. Przywódca w czasie wojny miał nieograniczoną władzę, ale po jej zakończeniu władza ponownie przechodziła w ręce naczelników rodzin, rodów czy poszczególnych grup plemiennych. Jednym z takich wodzów był legendarny Lautaro – bohater narodowy Chile. Znane są też imiona innych wodzów: Ayllavilo, Lincoyán, Caupolicán. Araukanie uzbrojeni byli w łuki, strzały, maczugi, trzcinowe piki, jednak dzięki świetnej znajomości terenu, taktyce oraz przebiegłości Hiszpanie nie potrafili ich pokonać. W 1818 roku Chile stało się niepodległym państwem, lecz rząd zmuszony był nadal prowadzić wojnę z Araukanami, którzy nie zamierzali podporządkować się nowej władzy. Gdy Domeyko zainteresował się losem Indian, trwały właśnie wzmożone działania wojenne rządu chilijskiego przeciwko Araukanom oraz nasilały się tendencje antyindiańskie. Polityka rządu zmierzała do całkowitego wytępienia Indian w celu zagospodarowania zamieszkiwanych przez nich ziem. Kres niepodległości nastąpił w 1883 roku, gdy podpisano traktat, w którym rząd chilijski  zobowiązał się wprawdzie uznać tradycje i instytucje plemienne Araukanów, ale ziemie ich przekształcono w rezerwaty (zwane redukcjami), które kurczyły się pod naporem osadników europejskich. W latach 30. ubiegłego wieku przeprowadzono ustawę likwidującą kolektywną własność ziemi wprowadzając w zamian nadania indywidualne. Zabieg ten – sprzeczny z tradycją indiańską doprowadził do utraty większości ziemi.

W czasie pierwszych kontaktów z Hiszpanami, Araukanów było ok. pół do półtora miliona, za czasów Domeyki, było ich już zaledwie tylko kilkadziesiąt tysięcy. Obecnie ich liczebność pomału wraca do czasów prekolumbijskich i wynosi ok. 300-500 tys. Araukanie zajmowali się głównie uprawa ziemi, a także rybołówstwem i myślistwem. W okresie podróży Domeyko, jedną z głównych podstaw gospodarki, obok uprawy ziemi stała się hodowla zwierząt. 

Mieszkańcy Araukanii to mozaika grup etnicznych. Indianie ci zostali po raz pierwszy nazwani Araukanami  przez poetę i konkwistadora hiszpańskiego Alonso de Ercillę w jego poemacie z 1569 roku. Określenie to pochodzi od nazwy regionu Arauco. Tymczasem Araukanie określają się przy pomocy szeregu odrębnych etnonimów. Grupy, mieszkające na północ od rzeki Bio-Bio nosiły nazwę Picunche „Ludzie północy”. Centralną część araukańskiego terytorium zajmowali Mapuche – „Ludzie tej ziemi”. Na południe od nich w pobliżu wyspy Chiloe żyli Huilliche, czyli „Ludzie południa”. Wysoko w górach, w głównym paśmie Kordyliery mieszkali Pehuenche, którzy z czasem wyemigrowali na wschód, dając początek argentyńskim Araukanom pampy. Grupy te pod względem kulturowym były dość jednorodne.

Obecnie nazwa etniczna grupy Mapuche, zajmującej centralną pozycję względem pozostałych grup i będącej głównym organizatorem zrywu antyhiszpańskiego, została przejęta przez wszystkich Indian tego regionu Chile i w zasadzie jest synonimem nazwy Araukanie.

Podstawa gospodarki Araukanów było i jest nadal prymitywne rolnictwo. W czasach prekolumbijskich duże znaczenie dużą role odgrywało zbieractwo oraz hodowla lam - wyparta w okresie kolonialnym przez europejskie bydło rogate, świnie, owce, drób i konie. Podstawową komórka społeczną Araukanów była rodzina patrylinearna, zamieszkująca jedno domostwo. Kilka takich domostw składało się zwykle na jedną wspólnotę zarządzającą komunalnymi gruntami uprawnymi. W okresach zagrożenia i wojen następowała centralizacja władzy, rósł autorytet wojowników, formowała się plemienna a nawet ponadplemienna więź Araukanów. Po zakończeniu działań wojennych następował rozpad tych okresowo powoływanych instytucji społecznych.

Jedną z podstawowych cech religii Araukanów była wiara w nieprzeliczoną ilość duchów, które w przekonaniu Indian, ożywiały otaczającą ich przyrodę. Dzielono je na „dobre”, czyli pomagające człowiekowi, oraz „złe”, a więc działające na jego szkodę. Poczynaniom tych duchów przypisywano zarówno powodzenia życiowe, jak i klęski zagrażające jednostce lub całej grupie. Silnie rozwinięty był też kult zmarłych związany z kultem duchów. Niektórzy ze zmarłych - wybitni wodzowie lub szamani, zasilali szeregi duchów.

Mapuche - południowoamerykański lud indiański żyjący w centralnych prowincjach Chile (Cautin, Molleco, Bio-Bio, Osorno, Valdivia i Llanquihue), a także w południowej Argentynie (prowincje Neuquen, La Pampa, Rio Negro, Chubut). Mówią językami araukan należącymi do grupy andyjsko-równikowej. Ich liczebność wynosi ok. 910 tys. osób (1994), z których 50 tys. żyje w Argentynie. Od 1883 roku Mapuche zamieszkują tzw. redukcje kontrolowane prze władze. Podstawą gospodarki Mapuche jest uprawa roli wspomagana hodowlą, zbieractwem i rękodzielnictwem. Charakterystyczny dla Mapuchów jest animizm i szamanizm (rolę szamanów pełnią przeważnie kobiety).