Krzanowski Andrzej
Kolejnym krakowskim badaczem zajmującym się badaniem prekolumbijskich kultur jest Andrzej Krzanowski, z zawodu geolog o specjalności geologia inżynierska i hydrogeologia, z zamiłowania historyk i archeolog zainteresowany przeszłością prekolumbijską Ameryki Łacińskiej.
Po Żakim, jest to drugi naukowiec prowadzący własne badania w Andach Peruwiańskich. Od 1972 roku Krzanowski prowadzi własny projekt etnoarcheologiczny badający tradycje ceramiczne Północnych Andów. Kolejnym osiągnięciem jest wieloletnia współpraca z dwoma peruwiańskimi uniwersytetami: Pontificia Universidad Católica del Peru w Limie oraz Universidad Nacional Mayor de San Marcos , a także z Muzeum Narodowym w Limie.
W latach 1972 – 1974 Andrzej Krzkowski rozpoczął swoje badania archeologiczne w Peru, skupiające się na poszukiwaniach archeologicznych w górnym dorzeczu Huaura1, na tych samych obszarach, dla których wraz z ekipą polskich geologów wykonywał szczegółową mapę złóż węgla. Badania te miały charakter powierzchniowy i obejmowały tereny dotąd nieznane dla prehistorii. Ze strony peruwiańskiej otrzymały wsparcie Seminarium Archeologicznego Pontyfikalnego Uniwersytetu Katolickiego w Limie.
Prace poszukiwawcze przyniosły odkrycie kilkunastu stanowisk, począwszy od obozowisk preceramicznych z ostrzami liściowatymi, traktowanych zawsze jako najstarsze, charakterystyczne dla kultur neolitycznych i oznaczające przejście od gospodarki przyswajającej, zbieracko–łowiecko –rybackiej do gospodarki wytwórczej, rolniczo–hodowlanej. Ważniejszą rolę jednak odegrało odkrycie osad formatywnych i obronnych z X – XVI w., czyli typowych dla okresu przejściowego późnego i horyzontu późnego, ale należących do nieznanej wówczas regionalnej kultury Cayash.
Rezultaty badań zainteresowały Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Komisję Archeologiczną Oddziału Krakowskiego PAN i przyczyniły się do zorganizowania w 1978 r. Polskiej Wyprawy Naukowej w Andy (interdyscyplinarnej, z przewagą zagadnień archeologicznych) pod kierunkiem Andrzeja Krzanowskiego. Ze strony peruwiańskiej do badań włączył się Uniwersytet San Marcos i Państwowe Muzeum Historii. Dokonano rozpoznania powierzchniowego na 28 stanowiskach archeologicznych oraz badań wykopaliskowych i wykonano plan geodezyjny dużej osady obronnej Andamarca.
W latach 1985 I 1987 miały miejsce kolejne wyprawy pod patronatem Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykanistycznych i Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi Oddział w Krakowie. Tym razem rozpoznaniem objęto obszar 900 km2 i zarejestrowano ponad 100 stanowisk. W większości były to osady obronne strategicznie usytuowane na szczytach,warownie na wysokościach do 4800 m n.p.m, świątynie, cmentarzyska, zespoły tarasów uprawnych I systemów nawadniających. Wykonano wiele planów oraz inwentaryzację zachowanych ruin.
Dzięki archeologicznej pasji dr. Andrzeja Krzanowskiego (adiunkta w Instytucie Geografii UJ) kierującego wyprawami możliwe stało się wyróżnienie, nowej dla archeologii Peru, kultury Cayash rozwijającej się w dolinie Huaura i Checras, w okresie X – XVI w.
Do szczególnych osiągnięć zaliczyć można także badania zwiazane z kulturą Chancay.
Krzanowski jednym z inicjatorów stworzenia Andyjskiej Bazy Danych opublikowanej w 1994 roku oraz członkiem Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykańskich.
1 Rzeka Huaura, jak większość rzek peruwiańskich, rodzi się w Andach, na ponad 5 tys. m n.p.m i spływa po stokach Kordyliery Zachodniej. W swoim początkowym biegu, aż do miejscowości Oyón, znana jest pod nazwą Quichas. Zbiera wiele dopływów, m.in.Checras, by znaleźć ujście w Oceanie Spokojnym w odległości 140 km na północ od Limy, czyli w strefie wybrzeża środkowego. Zgodnie z podziałem geograficzno-kulturowym Peru, kraj dzieli się na trzy specyficzne krainy: wybrzeże (costa), góry (sierra) i dżunglę (selva), a w każdej z nich część północną, środkową i południową. Wybrzeże środkowe obejmuje 10 dolin. Huaura jest jedną z nich. Od lat 1980-tych ten subregion określa się mianem Mała Północ.
