Badania kultury Majów - badania peryferii Nakum
W roku 2001 dzięki grantowi Komitetu Badań Naukowych (nr 5 H01H 007 20) przyznanemu Justynie Olko na studia nad systemem osadnictwa kultury Majów na obszarze peryferyjnym Nakum, stała się możliwa realizacja projektu badawczego w bliskiej współpracy z kierownikiem badań na tym stanowisku, Bernardem Hermesem. W badaniach terenowych peryferii przeprowadzonych w 2001 roku wziął również udział mgr Jarosław Źrałka z UJ oraz Personel Proyecto Triángulo.
Celem badań było rozpoznanie skrytego głęboko w dżungli zasiedlenia stanowiska Nakum1, które rozciąga się na przestrzeni kilku kilometrów kwadratowych. Obszar ten, poza ścisłą strefą centralną, wciąż skrywa bujna roślinność. Badania pozwoliły na uzupełnienie mapy stanowiska o kilkadziesiąt nieznanych do tej pory budowli oraz wykopaliska w odkrytych kompleksach architektonicznych.
W badaniach peryferii Nakum przeprowadzonych w roku 2001 zostało zidentyfikowanych i naniesionych na mapę 110 struktur na około 0,5 km2, w tym 27 peryferyjnie położonych budynków mieszkalnych. Wiele z grup architektonicznych miało imponujące rozmiary i gromadziło wiele struktur, w tym pozostałości piramidalnych platform zgrupowanych wokół dużych placów. Zespoły wznoszono często na sztucznie dostosowanych platformach ziemnych, co miało istotne znaczenie w czasie pory deszczowej. Najbardziej okazałe kompleksy zamieszkiwały elity Naku. Pozostałe, skromniejsze struktury mieszkalne zamieszkiwane przez niższe warstwy społeczne, zajmujące się rzemiosłem.
1 Stanowisko Nakum, położone w gęstej dżungli, 17 km na północ od jeziora Yaxhá, było niegdyś jednym z ważniejszych nizinnych ośrodków Majów.
Jego odkrycia dokonał w 1905 roku francuski podróżnik hrabia Maurice de Périgny. Duże ilości naczyń znajdowanych w zrujnowanych świątyniach i pałacach przyczyniły się do powstania nazwy miasta, która oznacza „miejsce lub dom naczyń”.
Pierwsze prace archeologiczne rozpoczęto tu jednak dopiero w 1996 roku w ramach Projektu Triángulo.
Świątynie, piramidy i inne budowle w Nakum liczą sobie ponad tysiąc lat, jednak nadal zadziwiają monumentalną skalą i dobrym stanem zachowania.
Miasto składa się z dwóch głównych grup architektonicznych połączonych ze sobą wyniesioną ponad otaczający teren drogą (tzw. Calzada Perigny) o długości 250 m i szerokości 30 m. W północnej części miasta znajduje się kilkadziesiąt budowli mieszkalnych i duża piramida. Najważniejsze i najbardziej monumentalne założenia architektoniczne znajdują się przy południowym krańcu drogi. Należy do nich wielki Plac Centralny, służący niegdyś za miejsce publicznych ceremonii i zgromadzeń, otoczony z trzech stron wielkimi piramidami.
Oba place graniczą z potężną, rozległą i trudno dostępną platformą zwaną Akropolem Południowym. To tutaj budowali swoje imponujące pałace przedstawiciele najwyższej elity Nakum.
Pierwsza ludność osiedliła się w Nakum już w środkowym okresie preklasycznym (ok. 800 - 300 p.n.e.). W ciągu wczesnego i późnego okresu klasycznego (ok. 250 - 800 n.e.) - złotego wieku rozwoju cywilizacji Majów - miasto uległo znacznej rozbudowie. Prawdziwy rozkwit Nakum nastąpił jednak dopiero w schyłkowym okresie klasycznym (IX-X wiek) w czasie, gdy inne ośrodki Majów na nizinach Gwatemali przeżywały głęboki kryzys i stopniowo się wyludniały. Wówczas w Nakum wzniesiono wiele nowych budowli, głównie pałaców mieszkalnych, lub też przebudowano konstrukcje już istniejące.
