Polskie poznawanie świata

USA

USA


Radosław Palonka, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego


Mesa Verde – „Zielony stół”
Pierwsze niemetodyczne wykopaliska i badania archeologiczno-antropologiczne w regionie Mesa Verde podjęto już pod koniec XIX wieku. Prowadzili je jeszcze często nieprofesjonalni badacze, m.in. przez lokalni miłośnicy zabytków, ranczerzy i kowboje. Dopiero pierwsza i druga połowa XX wieku przyniosła intensyfikację profesjonalnych badań archeologicznych. Obecnie jednym z wiodących ośrodków archeologicznych prowadzących badania w tym regionie jest Crow Canyon Archaeological Center, partner „Projektu Archeologicznego Sand Canyon-Castle Rock”.

W maju 2009 roku przeprowadzono wstępne archeologiczne badania powierzchniowe ponad czterdziestu stanowisk kultury Pueblo w regionie Mesa Verde, Kolorado, na Południowym Zachodzie USA. Kierownikiem badań był dr Radosław Palonka, a badania zrealizowano przy współpracy badaczy amerykańskich z ośrodka archeologicznego Crow Canyon Archaeological Center w Cortez, Kolorado, na podstawie zezwolenia Bureau of Land Management, United States Department of the Interior. Kontynuację tych wstępnych badań stanowi Projekt Archeologiczny Sand Canyon-Castle Rock, który realizowany był przez Instytut Archeologii UJ w latach 2011-2013, we współpracy z Crow Canyon Archaeological Center i Washington State University, Waszyngton.

Projekt dotyczył szczegółowej analizy osadniczej mikroregionu wokół Castle Rock Pueblo oraz rekonstrukcji stosunków społeczno-politycznych w XIII wieku n.e. na tym obszarze.

Projekt zakładał także współpracę z lokalnymi społecznościami indiańskimi, głównie współczesnymi Indianami Pueblo, potomkami starożytnej ludności, zamieszkującej badane osady. Współpraca dotyczyła przede wszystkim analizy indiańskiej tradycji ustnej oraz zaangażowanie młodzieży indiańkiej z rezerwatów.

Teren badań położony jest około 1600/1800-2000 metrów n.p.m., dominują w nim z rzadka porośnięte roślinnością płaskowyże (tzw. mesas) poprzecinane głębokimi kanionami (na terenach wyżej położonych występują lasy sosnowe i świerkowe). Klimat regionu jest bardzo gorący i suchy, jednak występuje tu większa ilość opadów niż na innych terenach Południowego Zachodu, m.in. dlatego panowały tam względnie dobre warunki dla rolnictwa (starożytni Indianie Pueblo uprawiali głównie kukurydzę, dynię i fasolę, hodowali też indyki).

Stanowiska objęte badaniami znajdują się w kilku kanionach w południowo-zachodniej części Kolorado, m.in. w Sand Canyon i East Fork Canyon i datowane są na XIII wiek n.e.; największą osadą było wtedy Castle Rock Pueblo. Prawdopodobnie tworzyły one wtedy zespół osad ściśle współpracujących ze sobą w zakresie wykorzystania terenu, ale przede wszystkim, jak się wydaje, wspólnej ochrony terytorium przed wrogami. Wiek XIII n.e., to zmiana w ponadtysiącletnim systemie osadniczym Indian Pueblo w regionie Mesa Verde, a także w pewnym momencie gwałtowne pogorszenie się warunków środowiskowych (m.in. długotrwała susza) i eskalacja konfliktów i walk. Materialnym śladem tych konfliktów są obronnie położone osady, jak też dowody w postaci spalonych i zburzonych budynków, szkieletów ludzkich, konflikty są wówczas również przedstawiane w sztuce naskalnej (malowidła i ryty naskalne).

Pierwszy etap prac archeologicznych związanych z Projektem Archeologicznego Sand Canyon-Castle Rock (Sand Canyon-Castle Rock Archaeological Project) rozpoczął się w 2011 roku w południowo-zachodniej części stanu Kolorado (tzw. region Mesa Verde), w kanionach Sand Canyon i Rock Creek, w którym zlokalizowano około czterdziestu małych osad oraz jedno centrum osadnicze - Castle Rock Pueblo. Badania projektu skupiają się na analizie osadniczej i prześledzeniu zmian społeczno-kulturowych jakie zaszły wówczas w kulturze Pueblo na tym terenie. Jednym z głównych celów projektu jest także dokumentacja przetrwałej architektury oraz, we współpracy z ośrodkami amerykańskimi, działania zabezpieczające stanowiska przed niekontrolowanym ruchem turystycznym oraz wandalizmem.

Wiek XIII n.e. to rozkwit rolniczych społeczności Pueblo 1 w regionie Mesa Verde, na pograniczu dzisiejszych stanów Utah i Kolorado, powstanie ogromnych osiedli z architekturą kamienno-drewnianą do trzech, czterech pięter wysokości i o liczbie mieszkańców dochodzącej niekiedy do 700-800 osób. Nastąpiła wtedy także zmiana wzorca osadniczego i odchodzenie od modelu lokowania osad na płaskim, otwartym terenie charakterystycznego dla wcześniejszych okresów. Od początku XIII w. datuje się przenoszenie osiedli w nowe miejsca, głównie na krawędzie kanionów, gdzie jednocześnie znajdowały się źródła wody oraz do nisz i nawisów skalnych na stokach stromych kanionów, gdzie powstawały słynne osady klifowe. Oprócz lokalizacji osad w trudno dostępnych miejscach, pojawia się także architektura obronna, są to przede wszystkim wysokie kamienne mury otaczające całe osiedla, często z umieszczonymi w nich otworami obserwacyjnymi, wieże, czy podziemne tunele, które łączyły ze sobą dwa lub trzy budynki. Architektura obronna oraz inne ślady wskazują na intensyfikację konfliktów i walk. Jednocześnie był to okres zmian środowiska naturalnego i klimatu (m.in. pojawienie się tzw. Wielkiej Suszy od II poł. XIII w.). Wszystko to prawdopodobnie w ogromnej mierze przyczyniło się do reorganizacji w kulturze Pueblo oraz zmian demograficznych i społecznych, a w konsekwencji doprowadziło do opuszczenia tego terenu przez ludność Pueblo najpóźniej na początku lat 80. XIII w.

Sezon 2011 Projektu Archeologicznego Sand Canyon-Castle Rock poświęcony był przede wszystkim pracom dokumentacyjnym zarówno całego skupiska osadniczego wokół Castle Rock Pueblo jak też szczegółowej analizie wybranych stanowisk. Przede wszystkim sporządzona została mapa GIS rozmieszczenia poszczególnych stanowisk położonych w odległości do 5 kilometrów od Castle Rock Pueblo i datownaych na XIII w. Dokładna lokalizacja poszczególnych osad ma kluczowe znaczenie dla analizy modelu osadniczego na tym terenie oraz dla precyzyjnego zbadania możliwości komunikacji wzrokowej i przekazywania sygnałów pomiędzy poszczególnymi osadami i wolnostojącymi kamiennymi wieżami. Na podstawie dotychczasowej analizy wydaje się, że możliwość wzajemnego informowania się na odległość, jak też ostrzegania przed wrogami (najprawdopodobniej za pomocą ognia lub dymu) miała ogromne znaczenie dla funkcjonowania tego skupiska osadniczego, a szczególnie nabierało to istotnego znaczenia w okresie nasilenia konfliktów i walk.

Wyróżniono conajmniej sześć grup stanowisk, w których widać, że osady lokowano w miejscach trudno dostępnych (tym samym łatwych do obrony), ale jednocześnie w ten sposób, żeby widać z nich było inne osady lub przynajmniej wolnostojące wieże, które z kolei były skomunikowane wzrokowo z kolejnymi osiedlami. W obrębie każdej grupy trzy do pięciu stanowisk miało ze sobą bezpośredni kontakt wzrokowy ze stanowiska lub ze stojącej w pobliżu wieży. Także przynajmniej częściowo poszczególne małe grupy stanowisk miały ze sobą możliwość kontaktu wzrokowego. Na podstawie tych analiz oraz wcześniejszych prac terenowych dr Radosława Palonki na tym terenie można z dużą dozą prawdopodobieństwa powiedzieć, że zespół osadniczy wokół Castle Rock Pueblo stanowił szereg ściśle współpracujących ze sobą osiedli, zarówno jeśli chodzi o sposoby wykorzystania terenu, jak też wzajemne informowanie oraz ostrzeganie przed niebezpieczeństwem.

Oprócz sporządzenia ogólnego planu terenu z rozlokowaniem stanowisk, jednocześnie szczegółowej dokumentacji oraz badaniom za pomocą technik nieinwazyjnych poddano osiem wybranych stanowisk położonych po wschodniej i zachodniej części „Piaskowego Kanionu” (Sand Canyon). Prace na tych stanowiskach polegały przede wszystkim na sporządzeniu dokładnych planów stanowisk (większość z nich posiadała tylko schematyczne plany sporządzone podczas badań powierzchniowych prowadzonych przez Amerykanów latach 60. i 70. XX wieku) oraz dokumentacji fotograficznej i rysunkowej przetrwałej i widocznej na powierzchni ziemi architektury, zachowanej niekiedy do drugiego piętra. Dokumentacja fotograficzna oprócz celów dokumentacyjnych prowadzona była także pod kątem fotogrametrii w celu rekonstrukcji trójwymiarowej badanych stanowisk (proces ten prowadzony jest we współpracy z Bureau of Land Management w Kolorado).


 

1 Kultura Pueblo rozwijała się w regionie Mesa Verde od około 500 roku n.e. aż do schyłku XIII wieku. Na gorących i suchych terenach południowych części Utah i Kolorado, na długo przed odkryciem Ameryki przez Kolumba, wykształciła złożoną kulturę rolników uprawiających kukurydzę, dynię i fasolę oraz hodujących indyki. Jednocześnie starożytni Indianie Pueblo byli doskonałymi rzemieślnikami i architektami znanymi bardzo dobrze z zachowanych, kilkupiętrowych domostw, budowanych z cegły suszonej na słońcu (adobe) i kamienia (głównie piaskowca). Niektóre z takich osad budowane były w ogromnych niszach skalnych na stromych stokach kanionów. Największe i najlepiej zachowane tego typu osiedla, jak Cliff Palace, Spruce Tree House czy Long House, znajdują się w słynnym Parku Narodowym Mesa Verde, w południowo-zachodniej części Kolorado.

Pod koniec XIII wieku n.e., prawdopodobnie na skutek pogarszającego się klimatu i degradacji środowiska oraz zmian społecznych, jak również narastających konfliktów i walk region Mesa Verde całkowicie opustoszał. Widocznym śladem tych konfliktów jest m.in. pojawienie się architektury obronnej i lokowanie stanowisk w trudno dostępnych miejscach, co widoczne jest także w kanionach Sand Canyon i East Fork (mikroregion osadniczy wokół Castle Rock Pueblo), gdzie mają być przeprowadzane są badania objęte naszym projektem. Poszczególne grupy Pueblo, które przetrwały ten okres, emigrowały później na południe, na teren dzisiejszych stanów Arizona i Nowy Meksyk, gdzie ich potomkowie żyją do dziś (z przedstawicielami tych plemion Pueblo realizowana będzie część projektu).

 

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.