Badania lat 80. XX wieku

Kontynuacja wcześniejszych działań, a także nowe antropologiczne cele badawcze w obydwu Amerykach

Mimo niesprzyjającej w latach 80. sytuacji politycznej w Polsce, dwa ośrodki uniwersyteckie (Poznań i Warszawa), podjęły się zorganizowania antropologicznych badań terenowych w Ameryce Północnej i Południowej. Podobnie jak dekadę wcześniej, nosiły one znamiona wypraw, poprzedzanych wielomiesięcznymi przygotowaniami. Dominowały wyjazdy o charakterze studenckim, z czego pierwszy raz odbyły się takie, które dały początek nowoczesnym studiom nad ludnością tubylczą lasów tropikalnych Ameryki Południowej. 

Pierwszą była studencka wyprawa "Amped'81" do Wenezueli, Kolumbii i Ekwadoru. Udział w niej wzięło: troje etnologów – Mariusz Kairski, Janusz Jaskulski i Jerzy Stankiewicz, tłumacz – Iwona Stoińska-Kairska i operator filmowy – Cezary Jaworski. Jak wspominał J. Jaskólski w „Ludzie” z 1985 r., założeniem było „uchwycenie aktualnego stanu kultury społeczności plemiennych” (m.in. używanego języka, koncepcji świata, kontaktu z sąsiednimi ludami i misjami chrześcijańskimi), a także ich etnohistoria. Wyjazd miał charakter rekonesansowy, ale jak się okazało, głównym terenem badawczym stały się północne rejony Amazonii wenezuelskiej, zamieszkane przez Indian E'ñepa (Panare). W innych miejscach i wśród innych ludów (np. Kofan z południowo-wschodniej Kolumbii), zebrano dane demograficzne, materiały fotograficzne i filmowe oraz kolekcję eksponatów, związanych z życiem codziennym mieszkańców. Wszystkie przedmioty trafiły później do kilku polskich muzeów. Podczas kolejnej wyprawy – „Venezuela’85", w podobnym składzie osobowym i celach naukowych, udano się do Indian E'ñepa (Panare) w wenezuelskiej Amazonii oraz do ludów Hoti, Sanema i Ye’kuana, skąd tak, jak w przypadku pierwszego wyjazdu, polskie muzea wzbogaciły się o zbiory etnograficzne. Z obu wypraw powstały raporty, dotyczące ówczesnej sytuacji (zdrowotnej, społecznej, kulturowej itd.) poznanych grup. Ponadto, jeśli chodzi o lud E'ñepa (Panare), badania przyczyniły się do kolejnych działań, podjętych w latach 90. przez niektóre ze wspomnianych osób. Nowe projekty dotyczyły antropologii stosowanej.    

Miejscem kolejnych studenckich podróży etnologicznych, był Meksyk. Najpierw na przełomie 1986-87 r., w rejon Zapateków i Czinanteków w stanie Oaxaca, wybrali się Witold Jacórzyński i Dariusz Wołowski z Uniwersytetu Warszawskiego. Tematem ich pracy był wpływ sekt protestanckich na aktualne życie części Czinanteków. Główne aspekty i zmiany, których się dopatrzyli, dotyczyły: religijności i moralności nowo ukształtowanej ludności protestanckiej, konfliktów na tle wyznaniowym między nimi a katolikami oraz postawy protestantów wobec tradycyjnych indiańskich wierzeń i obrzędów (np. tych o charakterze magicznym, jak miejscowa odmiana czarownictwa – nagualizm). W drugiej wyprawie, poznańskiej z 1989 r., udział wzięła m.in. Magdalena Kałużna-Krysińska. Jej członkowie skierowali się w centralny rejon Meksyku, do ziem zamieszkanych m.in. przez Indian Otomi. Badania dotyczyły porównania wybranych aspektów życia tego ludu, co obserwowano w wybranych miejscach na terenie stanów Hidalgo i Puebla (dokładnie w Valle del Mezquital, otaczających ją osadach górskich oraz w miasteczku San Pablito). Zagadnienia dotyczyły: zjawiska migracji, sposobów utrzymywania się (np. rzemiosła, rolnictwa), wierzeń i obrzędów religijnych oraz tożsamości indiańskiej.

Inny charakter, ale nadal w zakresie zainteresowań etnologiczno-etnohistorycznych, miały studia etnomuzykologiczne E. Gruszczyńskiej-Ziółkowskiej z Uniwersytetu Warszawskiego oraz badania etnosocjologiczne J. Muchy. Ewa Gruszczyńska-Ziółkowska prowadziła je od 1987 r. w rejonie andyjskim (Peru, Boliwia, Ekwador). Ogólnie dotyczyły zagadnień muzykologicznych kultury ludowej – m.in. elementów tubylczych w andyjskiej, katolickiej muzyce sakralnej, symboliki religijnej tańców obrzędowych, zmian muzycznych czy badań nad instrumentami (np. fletnią Pana). Wspomniany Janusz Mucha praktycznie przez całe lata 80. związany był z kilkoma uniwersytetami w Stanach Zjednoczonych, gdzie łączył zainteresowania i wiedzę socjologiczną, z antropologią. Głównym tematem jego badań terenowych, byli tzw. miejscy Indianie – ich obecność w mieście (po opuszczeniu rezerwatów) i sposób radzenia sobie w nowej rzeczywistości społeczno-kulturowej. Tak powstało np. kilka artykułów na temat życia chicagowskich Indian.

Ponadto spośród Polaków działających za granicą w latach 80., badania kontynuował B. Malkin a w przypadku instytucji naukowych – rozwijało się dalej Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Etnologiczne.

Nową interdyscyplinarną placówkę, skupioną na badaniach Ameryki Łacińskiej, otwarto w 1988 r. w Warszawie. Było nim Centrum Studiów Latynoamerykańskich (CESLA). Jego założycielem był latynoamerykanista – Andrzej Dembicz. Przez lata zdobył ogromną wiedzę, której podstawą były podróże i badania terenowe w: Meksyku, Peru, Argentynie, Brazylii, Chile i na Kubie. Działania, których był inicjatorem i jakich w kolejnych latach podjęto się w CESLA, dotyczyły m.in. dydaktyki, utrzymywania relacji z zagranicznymi ośrodkami, zajmującymi się podobną tematyką, tworzenia i realizowania własnych projektów badawczych (także etnologicznych) czy wydawania publikacji (pozycji książkowych oraz czasopism naukowych w języku polskim, hiszpańskim i portugalskim).