Polskie poznawanie świata

Przykładowe badania w Ameryce Południowej

Przykładowe badania w Ameryce Południowej


Najliczniejszymi badaniami antropologicznymi w Ameryce, przeprowadzonymi przez Polaków w ostatnim ćwierćwieczu, były badania południowego kontynentu.


Do takich należą np. działania eksperckie na terenie Amazonii dla organizacji pozarządowych CEDIME (Centro de Investigación de los Movimientos Sociales del Ecuador) i AIDESEP (Asociación Interétnica de Desarrollo de la Selva Peruana). W 1991 r. kilkuosobowa grupa: M. Kairski (kierownik), I. Stoińska-Kairska, M. Wołodźko, M. Krysińska-Kałużna i Kinga Némere, zrealizowała projekt, pt. Sytuacja społeczno-kulturowa Waorani żyjących poza zasięgiem oddziaływania Letniego Instytutu Językowego (ILV/SIL). Jego celem było zlokalizowanie i opisanie części Waorani (tzw. Waorani Wschodnich, Taromenga lub Taromenari), żyjących w izolacji, z dala od protestanckiej misji ewangelizacyjnej, która w ciągu niespełna trzydziestu pięciu lat, zdołała doprowadzić do zmian społeczno-kulturowych wśród pozostałych Waorani (mieszkających w specjalnie zbudowanej osadzie – Tihueno). Grupę zlokalizowano oraz sporządzono raport, w którym przedstawiono analizę ich ówczesnej sytuacji (m.in. pod kątem liczebności i stanu zdrowia) oraz postulaty, mające zagwarantować w przyszłości samodecyzyjność, co do sposobu ich życia (aby mogli sami wybrać, czy chcą pozostać zbieraczami i łowcami, czy też zamieszkać w społeczeństwie narodowym). Polskie informacje o Waorani Wschodnich, były pierwszymi naukowymi doniesieniami o nich. Przy okazji, dowiedziano się także o występowaniu innej grupy Waorani, na obszarze Peru.

Badania wśród nich zorganizowano w 2003 r. Projekt nosił tytuł: Waorani z Peru: między dobrowolną izolacją a całkowitą keczuanizacją. W skład ekipy wchodzili: M. Kairski, Tarzycjusz Buliński, M. Wołodźko i Filip Rogalski. Wyniki badań potwierdziły występowanie nad rzeką Napo peruwiańskich potomków Waorani, którzy do tego stopnia zasymilowali się z miejscowymi Indianami Keczua, że nie używali już swojego dawnego języka – wao. W dalszej części danego projektu (składał się z dwóch etapów) oraz w kolejnych latach, zajmowano się grupami izolowanymi. Lokalizowano je, określano ich przynależność etniczną oraz terytorium, które (wtedy i kiedyś) eksplorowano. Wszystkie te dane znalazły się na specjalnie sporządzonych mapach, które w przyszłości (kiedy przedstawiciele poszczególnych grup będą tego potrzebowali) będą ważnymi dowodami w ich roszczeniach do prawnego posiadania, wykorzystywanej przez nich ziemi. Oprócz wymienionych wcześniej badaczy, wśród antropologów pracujących dla AIDESEP, pojawili się – Kacper Świerk, Łukasz Krokoszyński i Paweł Chyc.

Oprócz polskiej współpracy z organizacjami pozarządowymi na terenie Amazonii, prowadzono także inne działania antropologiczne, głównie badania własne. Na przykład od lat, wśród wenezuelskich Panare (E’ñepá), pracują M. Kairski i T. Buliński. W Peru (poza wcześniejszymi badaniami własnymi) na zlecenie Muzeum Historii Naturalnej w Chicago, wśród Aguarana, Huambisa i Shapra (na temat ich związków z Górami Kampankis), pracowali K. Świerk i F. Rogalski. W Boliwii tymczasem, studia nad ludnością tubylczą, podjęli Magdalena Ziółkowska-Kuflińska i Michał Kufliński – zajmowali się głównie sytuacją etno-kulturową Indian Chácobo, Mojo i Itonama oraz kobietami w społecznościach poza obszarem andyjskim. Wszystkie polskie badania wśród ludności tubylczej lasów tropikalnych Ameryki Południowej, przestawia zestawienie, umieszczone pod niniejszym tekstem.

Innym ciekawym przedsięwzięciem na terenie Ameryki Południowej, był projekt z 1997 r. – "Narodziny nowej tożsamości etnicznej. Modernizacja a pluralizm kulturowy w ekwadorskich Andach". Realizowały go trzy osoby: A. Posern-Zieliński (kierownik), M. Kairski i M. Śniadecka-Kotarska (podjęto też współpracę z Uniwersytetem Katolickim w Quito). Inspiracją dla projektu, były ogólne wydarzenia z lat 90. w Ameryce Łacińskiej, gdzie pod wpływem silnych przemian (modernizacyjnych, politycznych, ekonomicznych i społecznych), uwydatniły się działania ludności tubylczej, zmierzające do określenia swojej tożsamości (m.in. na zasadach prawnych). Przykładem tego był Ekwador, który obrano na miejsce badań. Dążeniem naukowców, była obserwacja i opis formujących się ruchów indiańskich wśród Indian Keczua (Kiczua) i grup zamieszkujących Amazonię. Działania prowadzono w miastach Otavalo i Cajabamba oraz w rejonie występowania i zamieszkania Indian Saraguzro i Kofan.

Zapewne najwybitniejszym, polskim badaczem kultury etnicznej na terenie obu Ameryk, jest A. Posern-Zieliński. Studia prowadził w Stanach Zjednoczonych, Peru, Boliwii, Meksyku, Ekwadorze i na Jamajce. Jest autorem licznych książek na tematy związane, m.in. z funkcjonowaniem tamtejszych wieloetnicznych i wielokulturowych społeczeństw oraz z procesami, którym one podlegają. Ponadto napisał kilka prac z zakresu historii antropologii kulturowej (jej rozwoju i relacji z innymi naukami), na co częściowo miały wpływ, jego doświadczenia i kontakty z uniwersytetami w Stanach Zjednoczonych, Peru czy Chile. W ostatnich latach, profesor zajął się zagadnieniem tożsamości i tradycji wśród chilijskich Mapuchów (Araukanów) – badał ich sytuację w ramach współczesnego państwa.

Najmłodszymi polskimi antropologami, działającymi aktualnie w Ameryce Południowej, są doktoranci Anna Przytomska i Jonatan Kurzwelly. Anna Przytomska prowadzi badania wśród społeczności Keczua w peruwiańskich i ekwadorskich Andach. Dotychczas zajmowała się medycyną tradycyjną i szamanizmem; jej ostatnie zainteresowania, dotyczą tubylczej koncepcji relacji "człowiek-natura" wśród peruwiańskiej społeczności Q'ero. Jonatan Kurzwelly interesuje się przede wszystkim antropologią wizualną. Celem jego bieżących studiów w Paragwaju, jest antropologiczna wizja relacji między nacjonalizmem a percepcją zmysłową.


Badane ludy lasów tropikalnych Ameryki Południowej:

- E’ñepá (Panare), Amazonia wenezuelska (M. Kairski: 1981, 1986-1987, 1989, 1991, 1993, 1997, 1999, 2001, 2002, 2003, 2006, 2007, 2008, 2009; T. Buliński: 2001, 2002, 2003, 2006, 2007, 2008, 2009; M. Wołodźko: 1986-1987, 1991, 1997; I. Stoińska-Kairska: 1981, 1986-1987, 1989, 1991, 1993, 1997, 2002, 2008, 2010; J. Jaskulski: 1981, 1986-1987; Jerzy Stankiewicz: 1981; Kacper Świerk: 2002; M. Krysińska-Kałużna: 1991; Kinga Nemere: 1991).

- Waorani (Huaorani), Amazonia ekwadorska (M. Kairski: 1991, 1997; M. Wołodźko: 1991; I. Stoińska-Kairska: 1991; M. Krysińska-Kałużna: 1991; Kinga Nemere: 1991).

- Waorani, Amazonia peruwiańska (M. Kairski: 2003; T. Buliński: 2003).

- Matsigenga, Amazonia peruwiańska (K. Świerk: 2001, 2002, 2003; M. Kairski: 2002; T. Buliński: 2003).

- Arabela, Amazonia peruwiańska (F. Rogalski jego własne badania).

- Capanahua, Amazonia peruwiańska (Ł. Krokoszyński jego własne badania).

- Moré, Boliwia, Amazonia boliwijska (P. Chyc: 2008, 2014).

- ludność tubylcza i metyska departamentu Loreto, provincia Maynas, Amazonia peruwiańska (F. Rogalski 2003; M. Wołodźko 2003).

- Keczua leśni, Amazonia peruwiańska (I. Stoińska-Kairska 2004, 2005).

- ludność tubylcza i metyska departamentu Loreto, provincia Ucayali, Amazonia peruwiańska (L. Krokoszyński 2005-2006; Alina Martyniak 2005-2006).

- ludność tubylcza i metyska departamentu Ucayali, provincia Coronel Portillo; departamentu Loreto, provincia Ucayali, provincia Requena, Amazonia peruwiańska (L. Krokoszyński 2007; I. Stoińska-Kairska 2007).

- ludność tubylcza i metyska departamentu Loreto, provincia Requena, Amazonia peruwiańska (I. Stoińska-Kairska 2008; P. Chyc 2008).

- Awajún (Aguaruna), Amazonia peruwiańska (K. Świerk: 2004, 2009, 2011; F. Rogalski: 2004, 2011).

- Wampis (Huambisa), Amazonia peruwiańska (K. Świerk: 2004, 2009, 2011; F. Rogalski: 2004, 2011).

- Shapra, Amazonia peruwiańska (K. Świerk: 2009).

- Guajiro, zachodnia Wenezuela (I. Stoińska-Kairska 2010, 2013).

- Hoti, Amazonia wenezuelska (M. Kairski: 1986-1987, 1991, 1997, 1999, 2007, 2008, 2009; I. Stoińska-Kairska: 1986-1987, 1991, 1997, 2008; J. Jaskulski: 1986-1987; M. Wołodźko: 1986-1987, 1991, 1997; M. Krysińska-Kałużna: 1991; K. Nemere: 1991).

- Sánema, Amazonia wenezuelska (M. Kairski: 1986-1987; I. Stoińska-Kairska: 1986-1987; J. Jaskulski: 1986-1987; M. Wołodźko: 1986-1987).

- Makiritare (Ye’cuana), Amazonia wenezuelska (M. Kairski: 1986-1987; I. Stoińska-Kairska: 1986-1987; J. Jaskulski: 1986-1987; M. Wołodźko: 1986-1987).

- Kofán, Amazonia kolumbijska i ekwadorska (M. Kairski: 1981, 1991; I. Stoińska-Kairska: 1981, 1991; J. Jaskulski: 1981; M. Wołodźko: 1991; M. Krysińska-Kałużna: 1991; K. Nemere: 1991).

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.