Polskie poznawanie świata

Rozwój polskiej etnologii, a zainteresowania Polaków Ameryką

Rozwój polskiej etnologii, a zainteresowania Polaków Ameryką


Początki polskich badań etnologicznych w Ameryce, datujemy na lata po 1945 r. Dlaczego dopiero wtedy, mimo wcześniejszych zainteresowań Polaków tym rejonem?
 

Zasadniczy wpływ na taki stan miały dwie sprawy. Po pierwsze, jeśli w działaniach pewnych osób, chcemy się doszukać naukowego podejścia, to muszą one spełniać określone (naukowe) kryteria – a takich do pierwszych dziesięcioleci XX wieku, w polskiej etnologii jeszcze nie było. Dyscyplina ta dopiero się rozwijała. Jeśli więc mówimy o ówczesnych „miłośnikach etnografii”, czyli osobach zbierających przedmioty i informacje kulturowe, to należy pamiętać, że zajmowali się tym pasjonaci-amatorzy. Inną ważną przyczyną, były wydarzenia historyczne, dotyczące Polaków bezpośrednio. Misją i ważną rolą społeczną, było badanie i kultywowanie tego, co nazywano „polską tradycją”. Stąd od momentu pierwszych, potwierdzonych zainteresowań folklorystyczno-krajoznawczych, poprzez okres badań ludoznawczych (kiedy to w połowie XIX-tego wieku etnografia stała się przedmiotem nauczania uniwersyteckiego) i ukształtowanie się na początku XX w. etnologii jako samodzielnej dyscypliny, oprócz potrzeby doskonalenia warsztatu (jak zasady i metody badawcze), skupiono się na zjawiskach kulturowych naszego obszaru geograficznego. Podobne działania miały miejsce w pierwszej połowie XX wieku. Nadal rozwijano dyscyplinę (teoria), prowadzono zajęcia dydaktyczne (w tym z etnologii powszechnej, a więc amerykanistycznej również), wydawano prace naukowe oraz (z nielicznymi wyjątkami, jak badania terenowe w Azji) skupiono się na studiowaniu polskich elementów społeczno-kulturowych. W okresie dwudziestolecia wojennego, akademickie katedry etnologiczne działały już w pięciu miastach (we Lwowie, w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Wilnie). Największym problemem tego okresu, były jednak wydarzenia dwóch wojen światowych. Zwłaszcza Druga Wojna spowodowała utrudnienia i poważne straty: niemożność prowadzenia systematycznych badań, ograniczenia w prowadzeniu wykładów (jeśli w ogóle się odbywały, to tajnie), likwidacją ośrodków naukowych we Lwowie i na Litwie, emigrację lub śmierć części kadry profesorskiej, zniszczenie księgozbiorów uniwersyteckich oraz większości kolekcji muzealnych. Etnolodzy, którzy wrócili do pracy po wojnie, zajęci byli: organizacją pracy naukowej i dydaktycznej w starych (Warszawa, Kraków, Poznań) i nowych (Wrocław, Lublin, Toruń i Łódź) ośrodkach, odzyskiwaniem lub odnawianiem zasobów bibliotecznych, szkoleniem kadry przyszłych wykładowców oraz wydarzeniami aktualnej sytuacji społecznej w kraju.

Jeśli nie badania etnologiczne, to jakie inne, wczesne doświadczenia i oznaki kulturowego zainteresowaniem Polaków Ameryką, można wymienić? Przede wszystkim trzeba docenić działania naszych imigrantów politycznych. Przeważali wśród nich wojskowi, przyrodnicy i inżynierowie. Niektórzy (zafascynowani tamtejszą wiedzą, obyczajami lub wyobrażeniami) dokonali obserwacji i opisów, zostawiając tego ślad w postaci pisemnych sprawozdań, dzienników lub listów; zebrano też przedmioty materialne, które stały się pierwszymi amerykanistycznymi kolekcjami w polskich muzeach. Mimo wszystko, nie były to planowane badania terenowe, a ich pisemne wyniki nie stały się pracami naukowymi. XIX-wieczne i wcześniejsze, polskie relacje zza oceanu, należy jedynie uznać za ważne źródła popularyzacyjne, a dziś – dokumentacyjne, zawierające jednak informacje o charakterze etnograficznym. Wśród autorów warto wymienić: Krzysztofa Arciszewskiego, Ignacego Domeykę, Konstantego Jelskiego, Władysława Klugera, Jana Sztolcmana, Józefa Siemiradzkiego, Pawła Edmunda Strzeleckiego, Ludwika Krzywickiego oraz (z początku XX wieku) Tadeusza Chrostowskiego i Rudolfa Zubera.

Takie były powody, iż początek polskich badań etnologicznych w Ameryce, datujemy dopiero na lata po 1945 r. Można wytyczyć dwie fazy tych działań – „wczesną” (od 1945 roku do końca lat 60.) oraz „właściwą” (od lat 70.). Pierwsza w zdecydowanej większości miała charakter gabinetowy; druga dotyczyła wreszcie indywidualnych i zbiorowych wyjazdów. 

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.