Idea powstania muzeum o charakterze etnograficznym
Idea otwarcia w Polsce muzeum o charakterze etnograficznym, powstała (tak, jak w kilku innych krajach europejskich) pod koniec XIX-wieku. Związana była z poczuciem patriotyzmu i obowiązku względem tradycyjnej kultury ludowej (traktowanej ówcześnie za kulturę narodową).
Pasjonaci uważali, że należy coś zrobić, aby zachować jej powoli zanikające świadectwa. Taką najbardziej reprezentatywną formą (i zarazem najłatwiejszą w zdobyciu), były przedmioty materialne, które zaczęto gromadzić jeszcze kilkadziesiąt lat wcześniej, zanim powstał pomysł stworzenia dla nich odpowiedniego miejsca. Z czasem zebrano ich tyle, że należało powołać specjalną instytucję. Jej zadaniem było dbanie o zbiory i udostępnianie ich do oglądania zainteresowanym.
Nieco inny cel przyświecał gromadzeniu kolekcji pozaeuropejskich (najpierw prywatnych, a później muzealnych). Przede wszystkim chodziło o ukazanie pewnej specyfiki i inności – egzotyki, a ich przydatność, bądź wartość, dyktowane były zazwyczaj odczuciami samych zbieraczy.
W późniejszych latach, gdy tworzenie profilu muzeum etnograficznego i charakteru poszczególnych ekspozycji, zaczęły być planowane, zmieniła się także koncepcja gromadzenia przedmiotów. Przede wszystkim przestały być zbierane tylko dla samego faktu ich zbierania. Miały przedstawiać kontekst kulturowy, z którego się wywodziły i być dopełnieniem zbiorów, które już znajdowały się w muzeach. Poza tym, pozyskiwali je głównie specjaliści – odpowiednio przygotowani pod kątem zbierania i dokumentowania danych. O tym, jak dalej toczyły się ich losy (w jaki sposób były prezentowane – na ekspozycjach stałych lub czasowych), decydowali muzealnicy. Dbanie o przedmioty i organizowanie wystaw, to nie jedyne inicjatywy współczesnych muzeów. Do innych zadań należą: prowadzenie lekcji muzealnych, organizowanie zjazdów, konferencji naukowych i spotkań inauguracyjnych (przyświecających powstawaniu wystaw), tworzenie katalogów oraz publikacji naukowych. Ponadto sama wystawa jest zwieńczeniem wcześniejszych zabiegów, jak: opisanie i klasyfikacja przedmiotów oraz przygotowanie scenariusza dla ich ekspozycji.
Do czasu II wojny światowej, istniały w Polsce cztery państwowe muzea etnograficzne – w: Warszawie, Krakowie, Łodzi i Wilnie. Po wojnie powstało ich więcej, ale etnograficzne przedmioty posiadają nie tylko te placówki, które w nazwie mają słowo „etnograficzne”. Do najważniejszych, w których znajdują się takie o proweniencji amerykanistycznej, należą m.in.: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie (cieszące się największym zbiorem przedmiotów z obu Ameryk – około 1550 sztuk), Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Muzeum Etnograficzne w Gdańsku, Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Etnograficzne w Poznaniu, Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu, Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu.
Jak do polskich muzeów trafiły zbiory z Ameryki Północnej i Południowej? Część zakupiono lub wymieniono z innymi muzeami. Inne były efektem pobytu i badań terenowych etnologów (m.in. pracowników muzeów lub osób związanych na co dzień z placówkami uniwersyteckimi i Polską Akademią Nauk). Jeszcze inne, to dary od osób prywatnych (np. podróżników, dyplomatów) lub depozyty.
Jakiego rodzaju są to przedmioty? Najróżniejsze, ich zastosowanie było bardzo szerokie, stąd pogrupowano je w określone działy. Są to np. przedmioty: codziennego użytku, związane z transportem, określonym zajęciem (garncarstwem, rybołówstwem, tkactwem czy polowaniem), ozdoby i odzież, instrumenty muzyczne czy przedmioty o charakterze magicznym i obrzędowym.
Oprócz dużych muzeów, posiadających kolekcje amerykanistyczne, istnieją także mniejsze oddziały i placówki prywatne, których podstawą są zbiory własne założycieli lub imienników, a także dary i depozyty od innych osób prywatnych. Do najbardziej znanych, należą: Muzeum – Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera w Puszczykowie pod Poznaniem czy Muzeum Podróżników im. Tony Halika w Toruniu.
