Państwo Mali
W złożonej historii ludów Afryki Zachodniej pierwsze informacje o państwie Mali pojawiają się około XII-XIII wieku. Przełomem jest zwycięstwo władcy Malinke – Sundjaty Keity pod Kirina (1235 r.) i zjednoczenie wszystkich mniejszych i większych grup etnicznych występujących podówczas na pograniczu dzisiejszej Gwinei i Mali.
Na początku XIV wieku państwo Mali osiąga swoje apogeum terytorialne i organizacyjne. W latach 1307-1332 rządzi nim Musa I (zwany Mansa Mussa). Mali sięga od Oceanu Atlantyckiego aż po Gao. Mansa Mussa jest muzułmaninem. W roku 1324 odbywa pielgrzymkę do Mekki aby otrzymać tytuł hadżiego. Z podróży przywozi architekta – Iszaka es-Saheliego, który buduje w jego państwie kilka reprezentacyjnych budowli meczety (meczety w Timbuktu i Gao) oraz sale audiencyjną w stolicy. Po pielgrzymce do Mekki państwo Mali zaistniało w historii geografii islamu. Odwiedzają je lub piszą o nim: Omari (1332), Ibn Batuta (1352/53), Ibn Chaldun (1378) i inni. Niestety państwo to nie istnieje zbyt długo w swym najbardziej „rozległym” kształcie. powtarzają się liczne napady sąsiadów – Mossi i Songhajów w 1400 roku, Tuaregów w 1433. W roku 1468 Songhajowie zdobywają Timbuktu i Dżenne. A pod koniec XV wieku do tych grup dołączają Fulbe. Sto lat później władca Mali Mamadou III próbuje odbić Dżenne, ale na odsiecz temu miastu przybywają Marokańczycy pod wodzą paszy Dżudara z Timbuktu i pomysł się nie udaje. Jak pisze W. Filipowiak: W 1668 r. pojawia się ostatnia wzmianka w źródłach europejskich o państwie Mali (O. Dapper).1
Tak jak wszędzie główne centra władzy, administracji i polityki średniowiecznego państwa w Afryce Zachodniej stanowiły stolice. Znana jest dobrze lokalizacja stolica Ghany państwa poprzedzającego Mali - Kumbi Saleh (dziś południowa Mauretania), a także późniejszego państwa Songhaj – Gao. Niestety Ibn Batuta średniowieczny podróżnik, który przebywał w stolicy Mali w latach 1352-53 nie podał żadnych danych które pozwoliłyby ją dokładniej zlokalizować.
1 Filipowiak W., Średniowieczna stolica królestwa Mali – Niani w VI-XVII wieku, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdansk, Łódź 1981, s.17-21, tamże bardziej szczegółowe opisy tego tematu.