Wybrane obiekty

Sandały

Sandały, wyrób Sanów (Buszmenów), koczowniczego ludu zbieracko – łowieckiego zamieszkującego rozległe obszary płd. – Zach. Afryki, zajmowane obecnie przez Botswanę, Namibię i RPA. Buszmeni trudnili się polowaniem na dziką zwierzynę oraz zbieractwem bulw i korzeni pozyskiwanych na pustynnych i półpustynnych terenach Kalahari i Namib. Ich kultura materialna powstawała z surowców – materiałów, dostępnych w otaczającej ich przyrodzie. Do wyrobu elementów odzieży, wykorzystywali tradycyjnie skóry upolowanych zwierząt. Oprawioną, pozbawioną włosia i wygarbowaną skórę przycinali na odpowiednie formy. Sandały składają się z płaskiej podeszwy, profilowanej do kształtu stopy. Do podeszwy doczepione są skórzane rzemienie przechodzące pomiędzy dużym palcem i powyżej kości skokowej. Drugi, gruby rzemień przechodzi pomiędzy pietą a śródstopiem. Na obydwu końcach rzemienia nacięcia, służące do przewlekania i łączenia rzemieni. Wraz z pozostałymi elementami odzieży, sandały stanowią unikalny przykład archaicznej kultury Sanów (Buszmenów), koczowników wywodzących się z ludów Koi-San (Kojsan, Koisan). Już w latach 30. i 40. XX w., w obrębie kultury materialnej, społecznej, duchowej, a także na płaszczyźnie języka Sanów, zachodziły wśród nich głębokie procesy dezintegracji. Jedną z pierwszych płaszczyzn, którą objęły zmiany pozostawał strój. Pomimo skromnej formy, eksponat o unikalnej wartości.

Skrócona nota katalogowa: 18500/MEK (1-2) – obuwie – sandały; skóra (podeszwa i rzemienie ze skóry zwierzęcej, elementy wycinane z płatu skóry, wiązane); Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Torba

Torba wykonana z płatu skóry. Oprawiona, pozbawiona włosia i wygarbowana skóra przycięta do odpowiedniej formy.  Na rogach górnej krawędzi torby zamocowane rzemień do przewieszania torby przez ramię. W dolnej części otwór z przewleczonym rzemieniem, służącym do ściągania – zamykania torby. Torba przeznaczona była do gromadzenia i transportowania bulw, nasion i korzeni. Stanowiła integralny element wyposażenia łowcy – zbieracza. Buszmeni trudnili się polowaniem na dziką zwierzynę oraz zbieractwem bulw i korzeni pozyskiwanych na pustynnych i półpustynnych terenach Kalaharii Namib. Wszystkie zebrane lub upolowane trofea, transportowali w torbach, zawinięte w płat skóry lub niosąc wprost na plecach/ramionach.

Skrócona nota katalogowa: 18511/MEK – torba; płat skóry zszyty z zamocowanym uchwytem z rzemienia; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Kołczan

Kołczan wykonany został z jednego płata wygarbowanej, miękkiej skóry, szytej ręcznie wzdłuż dłuższego boku. W dwóch miejscach, przy górnej krawędzi oraz w około 1/3 długości kołczanu, doszyty został pleciony, skórzany rzemień stanowiący pasek do zawieszania kołczanu przez ramię. U nasady paska przewleczony jest kawałek kości, być może pełniącej rolę amuletu. Kołczan stanowił środek do transportu i przechowywania strzał do łuków, które były podstawową bronią myśliwych. Strzały, w zależności od długości i przeznaczenia, transportowane były w kołczanach wykonanych z kory lub ze skóry.

Skrócona nota katalogowa: 18514/MEK – kołczan; skora i kość zwierzęca; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem.


Kołczan

Kołczan wykonany z kory drzewa zwiniętego na kształt walca. W 5 miejscach założone obręcze z łyka. Końcówki zamknięte nakładkami ze skóry. Górna nakładka zdejmowana, dolna przytwierdzona na trwałe. Poniżej miejsca mocowania górnej, zdejmowanej nakładki, doczepiony w 2 miejscach skórzany pasek, służący do przewieszania kołczanu przez ramię. Kołczan wykonany przez Sanów (Buszmenów), którzy trudnili się polowaniem na dziką zwierzynę oraz zbieractwem bulw i korzeni pozyskiwanych na pustynnych i półpustynnych terenach Kalahari i Namib. Podstawową broń myśliwych stanowiły łuki i strzały. Te ostatnie, w zależności od przeznaczenia i rozmiarów, transportowane były w kołczanach wykonanych z kory lub ze skóry.

Skrócona nota katalogowa: 18502/MEK – kołczan; drewno, skóra, kora drzewna (przycięta, zawinięta i wzmocniona opaskami, elementy łączone opaskami z łyka); Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Instrument muzyczny – chrzęścidła

Instrument muzyczny, idiofon, rodzaj grzechotek przytwierdzanych do łydek podczas tańca. Chrzęściła wykonane są z nanizanych na podwójny sznurek kokonów owadów/motyli. W każdym z kokonów znajdują się po dwa otwory na dwóch końcach, przez które przeciągnięty został sznurek. Wewnątrz kokonów znajdują się potłuczone na drobno skorupy jaj strusich lub pancerzy żółwi. Z obydwu stron chrzęścideł sterczą skórzane rzemienie, służące do mocowania ich wokół łydek. Buszmeni wykonywali swoje ozdoby, instrumenty i akcesoria z surowców – materiałów, które czerpali z otaczającej ich przyrody. Do wyrobu ozdób i innych sprzętów wykorzystywali m. in. obok skorup jaj strusich, żółwi, a także kokony owadów i motyli.

Skrócona nota katalogowa: 18512/MEK – instrument muzyczny – chrzęścidła; kokony owadów (motyli?), tłuczone skorupy jaj strusich, sznurek; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem

 

Fartuszek – osłona genitaliów

 

Fartuszek w formie wiązki rzemyków zasłaniający genitalia, wykonany z pociętych pasków skóry. Oprawioną, pozbawioną włosia i wygarbowaną skórę, Sanowie przycinali na odpowiednie formy, ozdabiając powstałe w ten sposób przepaski i fartuszki krążkami z tłuczonych skorup jaj strusich lub – jak w tym przypadku – nasionami roślin oraz barwnymi paciorkami szklanymi. Paciorki szklane były dla Sanów, podobnie jak i innych grup etnicznych Afryki, pożądanym przedmiotem wymiany handlowej, wykorzystywanym jako materiał do wyrobu ozdób lub ozdabiania elementów odzieży.

Skrócona nota katalogowa: 18521/MEK – fartuszek – element stroju; rzemienie skórzane, paciorki szklane (koraliki), paciorki i nasiona nanizane na rzemyki; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Fartuszek – osłona genitaliów

Fartuszek zasłaniający genitalia. Wykonany z półkolistego płatu wygarbowanej, miękkiej skóry, ozdobionego wzdłuż krawędzi krążkami-paciorkami powstałymi z tłuczonych skorup jaj strusich. Pośrodku górnej krawędzi dowiązane są 4 rzemienie z nawleczonymi na każdy z nich rzędami krążków z tłuczonych skorup jaj strusich. Fartuszek wyposażony jest w dwa rzemienie – paski do obwiązania go wokół bioder. Tego typu osłona, stanowiła jeden z niewielu, podstawowych elementów odzieży koczowniczych, zbieracko – myśliwskich Sanów z Pustyni Kalahari. Skórzane fartuszki – przepaski noszone były zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn.

Skrócona nota katalogowa: 18520/MEK – fartuszek – element stroju; skóra, tłuczone skorupy jaj strusich; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Łuk

Łuk wykonany z jednego kawałka drewna (łuczysko) i naciągniętych ścięgien lub skręconych jelit zwierząt (cięciwa). Obydwa końce łuczyska spiłowane do szpica, cięciwa owinięta wokół końcówek łuczyska i wiązana. Łuki stanowiły podstawową broń i wyposażenie buszmeńskich myśliwych. Warz z kołczanami kołczanami i strzałami wchodziły w skład ekwipunku każdego łowcy i zbieracza. Łuki służyły do wystrzeliwania krótkich, najczęściej zatrutych strzał, z bliskiej odległości. Trafione zwierzę padało nie od śmiertelnego strzału, lecz najczęściej dopiero po długiej ucieczce, wskutek działania trucizny i zmęczenia.

Skrócona nota katalogowa: 18555/MEK – łuk; drewno, skręcone jelita lub ścięgna ssaka, łuczysko wyrzeźbione w drewnie, cięciwa wiązana; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Maczuga/pałka

Maczuga wykonana z jednego kawałka twardego drewna. Owalna głowica maczugi - pałki łagodnie przechodzi w rękojeść. Rękojeść długa, w przekroju okrągła. Całość powierzchni gładka. Na powierzchni maczugi nieregularne, wypalane ciemne plamy. Podstawową broń i wyposażenie myśliwych stanowiły łuki, kołczany, strzały i maczugi – pałki do dobijania upolowanych zwierząt. Nazwa kirri (kiries) przejęta została od ludów Bantu, z którymi od wieków sąsiadowali koczownicy z pustyń Kalahari i Namib.

Skrócona nota katalogowa: 18576/MEK – maczuga/pałka; rzeźba w jednym kawałku drewna pokryta dekoracjami pirograficznymi; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem


Naszyjnik

Naszyjnik składający się z pięciu sznurów – osobnych naszyjników o różnej długości – wykonanych z potłuczonych, toczonych (obrabianych poprzez szlifowanie kamieniem) krążków ze skorupy strusiego jaja. Okrągłe i owalne "paciorki" - krążki zostały przewiercone i nawleczone na rzemyki (sznurki). Naszyjniki, o różnej długości, zawijane były wokół szyi, a także noszone były jako ozdobne sznury owinięte wokół bioder lub na przedramieniu.

Skrócona nota katalogowa: 18516/MEK – naszyjnik; tłuczone, szlifowane i nawlekane na rzemień skorupy jaja strusiego; Afryka Płd. - Zach. (obecna Namibia i Botswana), Buszmeni (obecna nazwa San (Sanowie), przed 1936 rokiem