Polskie poznawanie świata

Początki zainteresowań

Zobacz także IV Katarakta - Cmentarzyska i zwyczaje grzebalne

Początki zainteresowań

 

W. Fenrych w gościnie u państwa Z. i W. Milke w Akrze (Ghana) podczas wyprawy 1962 r – fot. W. Filipowiak

Polskie badania archeologiczne w Gwinei związane są z działalnością wpierw Muzeum Pomorza Zachodniego a następnie Muzeum Narodowego w Szczecinie. Jednocześnie łączą się także z długoletnim Dyrektorem Muzeum – prof. W. Filipowiakiem.

 

Ten ostatni opisując „pomysł” zainteresowań afrykanistycznych Szczecina ujął to w takich słowach: Okazuje się, że można zaczynać od zera jeśli zaistnieją ku temu odpowiednie warunki, dogodne okoliczności i ludzie dobrej woli, a zwłaszcza decydenci o szerokich horyzontach i obywatelskiej wyobraźni. Podkreślam to w tym miejscu, bowiem wiele osób i instytucji wykazało inicjatywę i umożliwiło realizację naszych planów badawczych, jak też działalność wystawienniczo-popularyzatorską w kraju i za granicą.1

„Odpowiednie warunki” zaistniały dopiero w roku 1961. W oficjalnym sprawozdaniu z działalności Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie na ten rok W. Filipowiak pisze: Na wniosek Polskiej Żeglugi Morskiej w Szczecinie rozpatrzono sprawę gromadzenia zbiorów do przyszłej wystawy pod roboczym tytułem „Kultura Afryki Zachodniej” w związku z rozwojem handlu Polski - przez Szczecin – z Afryką i możliwością penetracji tego terenu pod patronatem PŻM. […] W wyniku porozumienia postanowiono w przyszłości na bazie napływających eksponatów, utworzyć gabinet afrykański.2

Był to więc pomysł zewnętrzny gdzie duża firma, jaką była Polska Żegluga Morska, proponuje instytucji kultury współpracę na tak „egzotycznym” obszarze. Rozwijające się stosunki gospodarcze PŻM z Afryką skutkowały nawet w owym czasie opracowaniem Postulatu utworzenia Instytutu Zachodnio-Afrykańskiego przy PŻM (z datą 4.05.1961 r.) w Szczecinie. Dla Polskiej Żeglugi Morskiej była to logiczna konsekwencja utworzenia na przełomie 1958 i 1959 roku oddzielnej Linii Zachodnioafrykańskiej. Niestety pomysł utworzenia Instytutu upadł. Natomiast 12 maja 1961 roku podjęto decyzję zorganizowania wyprawy afrykańskiej do Afryki statkiem PŻM w ramach tzw. rejsu okrężnego3. W tej pierwszej wyprawie uczestniczyli Dyrektor Muzeum – W. Filipowiak i Kurator Działu Morskiego - W. Fenrych. To właśnie temu ostatniemu oraz Dyrektorowi Naczelnemu Polskiej Żeglugi Morskiej – Witoldowi Małeckiemu, wykazującemu wiele zaangażowania w sprawę rozszerzenia szczecińskich zainteresowań muzealnych, zawdzięczamy finalizację całego projektu.4

Rejs trwał od 1 maja 1962 r. do 8 sierpnia tegoż roku. W czasie podróży jego uczestnicy odwiedzili kilka portów w krajach Afryki Zachodniej, a to: Casablanca w Maroku, Dakar w Senegalu, Abidżan na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Takoradi i Tema w Ghanie, Lagos (Apapa), Burutu i Port Harcourt w Nigerii, Cotonou w Beninie oraz Bissao w ówczesnej Gwinei Portugalskiej. Przedsięwzięto także kilka wypadów do wiosek znajdujących się „w buszu”.5

Celem tego prekursorskiego przedsięwzięcia było sprawdzenie w terenie, w Afryce, warunków i możliwości podjęcia badań stacjonarnych i gromadzenia zbiorów oraz nawiązanie kontaktów z miejscowymi muzeami i instytucjami naukowymi.6 Pracownicy Muzeum – uczestnicy rejsu – przywieźli do zbiorów Gabinetu Afrykańskiego Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie – łącznie 70 szt. eksponatów (z czego 37 szt., stanowiły dary załogi statku którym płynęli - m/s „Jan Ziżka”).

Szeroko rozreklamowana wyprawa sprawia, że do Muzeum napływają dary od osób prywatnych, przedstawicieli PŻM w Afryce oraz załóg statków. Trzeba jednak podkreślić w tym miejscu, że poza tym początkowym okresem gromadzenia zbiorów pozyskiwanie ich od osób trzecich, nie specjalistów w danej dziedzinie, było raczej ewenementem. W dalszych latach koncentrowano się raczej na nabywaniu kolekcji zbiorów muzealnych w terenie w miejscu badań stacjonarnych. Na początku 1963 roku otwarta zostaje w Muzeum Szczecińskim pierwsza wystawa afrykańska, na bazie nielicznych jeszcze zbiorów - pt.: „Kultura Afryki Zachodniej”.

W czasie pierwszej podróży do Afryki w 1962 roku zastanawiano się nad miejscem rozpoczęcia w przyszłości badań stacjonarnych podczas kolejnych ekspedycji. Spotkany podówczas w Dakarze R. Mauny zasugerował, że można byłoby kontynuować poszukiwania dawnej stolicy średniowiecznego Mali na terenie Gwinei, w małej pogranicznej wiosce – Niani. Jak pisze W. Filipowiak: Życzliwa pomoc w postaci dostarczonej literatury i materiałów kartograficznych oraz rad doświadczonego badacza terenowego w trakcie wieloletniej przyjacielskiej współpracy miały decydujący wpływ na wyniki naszych badań. Dodam, że wielki autorytet R. Mauny ułatwił nam „wejście” na obcy dla nas rynek i w zamkniętą strefę badań. 7

 

 

1 Filipowiak W., Z historii badań archeologiczno-etnologicznych Muzeum Narodowego w Szczecinie na południe od Sahary, w: Afryka 40 lat penetracji oraz poznawania ludów i ich kultur (red. J. Łapott), Szczecin 2004, s.15

2 Filipowiak W. Sprawozdanie z działalności Muzeum Pomorza Zachodniego w roku 1961,w: „ Materiały Zachodniopomorskie” t. VII, Szczecin 1961, s.789

3 Termin nieco zapomniany. Prawie wszystkie polskie statki handlowe miały miejsca pasażerskie, które można było wykupić. Pasażerowie odbywali rejs razem z załogą na trasie podróży danego statku. Możliwe było zejście na lad w odwiedzanych portach i organizacja krótkich wycieczek „w głąb Afryki”. Z uwagi na słaba infrastrukturę przeładunkową ówczesnych portów afrykańskich statek stał w nich zwykle kilka dni.

4 Fenrych W., 1 Zapiski z Afryki Zachodniej, Szczecin 1965 , s.4

5 Na podstawie Fenrych W., op.cit.

6 Filipowiak W., Fenrych W., Sprawozdanie z rozpoznawczej ekspedycji Muzeum Pomorza Zachodniego do Afryki Zachodniej, w: „Materiały Zachodniopomorskie”, t. VIII, Szczecin 1962, s.423-442

7 Filipowiak W. 2004, op. cit. s.16 . R. Mauny był wtedy w Dakarze kierownikiem wydziału archeologii IFAN (Institut Francaise d’Afrique Noire)

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.